Nabijarka do tytoniu

"Mieszkali tu innowiercy, kiedy Warszawa ich nie chciała. Była uważana za jedną z najpiękniejszych ulic. I najzdrowszych, bo położonych wysoko, ponad 10 metrów nad poziomem rynku Starego Miasta. I jedną z najszerszych. W drugiej połowie XIX wieku zaczęli tu osiedlać się Żydzi. Potem stała się główną arterią getta (…)” (J. Leociak, „Biografie ulic”, Warszawa 2017, s. 179). 

Powyższy cytat dotyczy ulicy Leszno, na której działał właściciel lub wytwórca obiektu – nabijarki do tytoniu. Świadczy o tym znajdujący się na niej napis: Leszno 24. Przedmiot służył do samodzielnego przygotowania papierosów. Był powszechnie stosowany od początku XX wieku. 

Ulica Leszno odgrywała bardzo ważną rolę w życiu warszawskich Żydów. W listopadzie 1940 znalazła się w obrębie getta warszawskiego aż do wysokości ulicy Żelaznej. Stała się jego główną arterią – była nazywana „Marszałkowską getta”. Na Lesznie znajdowały się ważne urzędy, sądy grodzkie, instytucje, bary, kawiarnie. Należy pamiętać, że rozrywki takie, jak kino czy kawiarnie, były dostępne tylko dla garstki najbogatszych mieszkańców getta i znajdowały się poza zasięgiem – zarówno materialnym, jak i psychicznym – pozostałych. Działały tu kino „Riviera”, teatr „Femina”, Restauracja-Bar Central Izaaka Gertnera, kawiarnie „Sztuka” (prawdopodobnie najbardziej znana, najczęściej przywoływana we wspomnieniach kawiarnia getta, należała do wielu właścicieli), „Splendid”, „Negresko”, „Lourse”, kabaret literacki „Żywy Dziennik” prowadzony m.in. przez sławnego poetę Władysława Szlengla. Leszno było też ulicą kontrastów – od kawiarnianego blichtru, hałasów restauracyjnych, salw śmiechu po przerażającą grozę codziennej śmierci.  

Darczyńca znalazł obiekt w trakcie porządków w domu swojej ciotki. Urządzenie znajdowało się w szufladzie biurka wypełnionego mnóstwem przedwojennych obiektów, które ciotka przechowywała od bardzo długiego czasu. Niestety nikt w rodzinie nie pamięta, jak nabijarka trafiła do domu.

Natalia Różańska