Śmierć Seneki

Obraz jest powtórzeniem dzieła Rubensa znajdującego się w Bayerische Staatsgemäldesammlungen w Monachium (185 × 154,7 cm), datowanego na lata 1612–1613. Autorskie powtórzenie z ok. 1615 r. tej kompozycji znajduje się w Prado w Madrycie. Temat obrazu ma ścisły związek z zainteresowaniami humanistycznymi Rubensa. Fascynował się zwłaszcza filozofią stoików pod wpływem starszego brata Philipa, który był ulubionym uczniem słynnego badacza filozofii starożytnej Justusa Lipsiusa. Lipsius wydał w 1605 r. dzieła wszystkie Seneki. Pod wpływem mistrza Philip stał się neostoikiem i wyznawcą poglądów Seneki. Zapewne spotkanie braci we Włoszech w latach 1608–1611 – wspólny podziw dla antyku i dyskusje poświęcone filozofii – wpłynęły na zainteresowanie malarza Seneką. Wcześniej, w latach 1605–1608 Rubens wykonał pięć ilustracji do opracowanej przez brata księgi Philippo Rubenii Electorum Libri II. In quibus ritus, emendationes, censurae… (Antwerp 1608), której tematem były rzymskie posągi i fragmenty architektury. Ryciny sporządził zaprzyjaźniony z braćmi Cornelis Galle Starszy.

Podczas odwiedzin u brata we Włoszech Peter Paul spotkał Izabelę Brant, siostrzenicę żony Philipa, którą poślubił w roku 1609. Prawdopodobnie w tym okresie powstała idea namalowania obrazu Śmierć Seneki. Prawie jednocześnie (1611–1612), w hołdzie dla zmarłych – brata i jego mistrza Lipsiusa – artysta wykonał grupowy portret Czterech filozofów (Palazzo Pitti we Florencji). Przedstawił na nim Justusa Lipsiusa w towarzystwie Philipa Rubensa oraz Jana Woweriusa, który był kontynuatorem (executor) prac Lipsiusa. Ponadto w tym zacnym gronie umieścił też autoportret. Przyjaciele, których łączyło uwielbienie dla filozofii Seneki, siedzą w komnacie, za nimi widać niszę z popiersiem filozofa. Rubens, chcąc podkreślić zażyłość łączącą go z Lipsiuszem, namalował też ulubieńca tego ostatniego – psa o imieniu Mopsulus.

Prawdopodobnie z kolekcji Marii Zofii i Augusta Czartoryskich (zob. zaginiony inwentarz z 1743 r., cytowany w albumie Skimborowicza i Gersona 1877, s. 35, nr 81). Następnie w kolekcji Stanisława Kostki Potockiego, co potwierdza nalepka z pieczęcią hrabiego i odręcznym napisem „Seneque bain de PP Rubens”.

Dominika Walawender-Musz