Portret pośmiertny Onoe Kikugorō IV - shini-e

Drzeworyty upamiętniające typu shini-e były japońską formą uczczenia pamięci artystów wybitnych, ale też bardzo popularnych. Ich konwencjonalna forma oraz przeważająca liczba słabszych autorów tych grafik, a także pośpiech produkcji wpłynęły na niską jakość większości shini-e. Na podkreślenie jednak zasługuje fakt, że świat japońskiego ukiyo-e wytworzył taki gatunek, który był formą hołdu oddawanego osobom wybitnym o niskim statusie społecznym, a poziom grafik autorstwa najlepszych artystów z pewnością można określić jako wysoki.

Drzeworyty shini-e często nie były sygnowane. Powodem było to, iż zazwyczaj wychodziły one spod niewprawnych rąk średnio uzdolnionych artystów lub uczniów. Gdy umierał popularny aktor, liczba nie zajętych innymi zleceniami renomowanych artystów była ograniczona. Pośpiech wydawców, naciskających na niżej notowanych artystów projektujących grafiki, wpływał często na ich niewykończony, surowy wygląd shini-e. To niedbałe wykonanie wpłynęło jednak na złą reputację shini-e. Niewiele egzemplarzy jest na odpowiednio wysokim poziomie, by stały się tematem zainteresowania kolekcjonerów i badaczy.

Warte zauważenia są jedynie te spośród drzeworytów żałobnych, których autorami byli znani artyści. Wśród twórców shini-e były bowiem również tak znane postaci ze świata ukiyo-e jak Utagawa Kunisada czy Utagawa Kuniyoshi (1797-1861). Autor shini-e ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu – Utagawa Kunisada był propagatorem przedstawień tego typu, podobnie jak i Utagawa Kuniyoshi, kolega z pracowni Utagawy Toyokuni. Zarówno obaj wspomniani artyści, jak i ich uczniowie wykonali dziesiątki grafik tego typu. Współcześni stawiali Utagawa Kunisada w jednym rzędzie z takimi mistrzami jak Utagawa Kuniyoshi i Ando Hiroshige (1797-1858). Jednak po śmierci Kunisada, jego sława mocno zbladła, a późniejsi koneserzy japońskiego drzeworytu odnosili się do jego ogromnej twórczości z pewnym lekceważeniem. Dopiero w ostatnich dziesięcioleciach, dzięki monograficznym wystawom, publikacjom i badaniom historyków sztuki, Kunisada odzyskał należne mu miejsce wśród mistrzów ukiyo-e.

Zmierzch shini-e nastąpił około 37 roku ery Meiji (1905 r.), razem ze śmiercią trzech wielkich gwiazd tego okresu, zwanych Dan-Kiku-Sa: Ichikawy Danjūrō IX, Onoe Kikugorō V oraz Ichikawy Sandanji I. Wprawdzie żałobne grafiki ukazały się również wówczas, ale samo ukiyo-e ustępowało już takim mediom jak fotografia i litografia. Shini-e nie miało już tego znaczenia w upamiętnianiu aktorów i artystów. Z lat 1910-1920 znamy niewiele grafik tego typu.

Drzeworyt shini-e przedstawia Onoe Kikugorō IV. Aktor pochodził z Osaki, ale wżenił się w prestiżowy ród aktorski z Edo i w związku z tym przeprowadził się do stolicy. Grał głównie role kobiece onnagata. Onoe Kikugorō IV został przedstawiony na grafice w roli onnagata ubrany w czarną, mnisią szatę, z buddyjskim różańcem w prawej dłoni. Portretowanym artystom często towarzyszą przedmioty o określonej symbolice. Ukazane w ich otoczeniu palące się kadziło oraz motyle kojarzono z ulotnością ludzkiego życia. Zmarłym dodawano też czasami buddyjski różaniec i buddyjski symbol czystości – kwiat lotosu.

Grafika jest sygnowana: Ōju Ichiyosai Toyokuni hitsu.W prawym górnym rogu znajduje się data śmierci: 1 rok Man'en (1860) 6 miesiąc 28 dzień oraz nazwa świątyni, przy której został pochowany: Imado Kouraku-ji.

Katarzyna Paczuska