Ukrzyżowanie

Po grecku „eikon” znaczy obraz w odniesieniu do każdego wizerunku. We wschodnim chrześcijaństwie słowem „eikon” – ikona zaczęto określać wizerunki i przedstawienia sakralne. Chociaż tradycja mówi, że najstarsze wizerunki pochodziły z czasów apostolskich, a pisarze chrześcijańscy pierwszych wieków potwierdzali ich istnienie, w rzeczywistości najstarsze zachowane ikony pochodzą z VI w. z klasztoru św. Katarzyny na Synaju. W pierwszych wiekach po zmartwychwstaniu Chrystusa, gdy kształtowała się sztuka chrześcijańska, na wschodzie ikoną nazywano każde przedstawienie Chrystusa, Bogurodzicy, Apostołów, Ewangelistów, świętych, Mocy Niebiańskich, scen biblijnych lub wizerunki symboliczne związane z liturgią. W tak sformułowanym pojęciu mieści się prezentowany odlew metalowego krzyża z wizerunkiem Ukrzyżowanego Chrystusa, który jest sylwetową ikoną reliefową. Tradycja wykonywania odlewanych przedmiotów kultu chrześcijańskiego wywodzi się z Bizancjum. Importowane na tereny Rusi wyroby tego typu zaczęto naśladować uruchomiając własne ośrodki produkcji czynne od końca XI w. Do przedmiotów kultu cieszących się największym zapotrzebowaniem należały krzyże towarzyszące każdemu chrześcijaninowi od urodzenia do śmierci. Krzyż używany jako przedmiot osobisty jest zawieszany na szyi i noszony blisko ciała. Na Rusi eksponowany na piersi i widoczny na ubraniu krzyż nazwano „napiersnym”. Krzyże napiersne posiadały przewleczkę umieszczoną z tyłu lub przechodzącą na wylot przez zwieńczenie. Z przodu na zwieńczeniu najczęściej pojawia się wizerunek oblicza Chrystusa zwany Mandylionem lub z grecka „Acheiropojetos” czyli obrazem nie ręką ludzką uczynionym (patrz S.MŁ). W tradycji ruskiej upowszechnił się i częściej był stosowany ośmiokończasty krzyż z trzema poprzecznymi belkami, jak widać na przykładzie prezentowanego egzemplarza (patrz S.12789MŁ; S.12791-12795MŁ; S.12871-12876MŁ).

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967