Apartament Chiński - Salon

Nazwy historyczne: „Appartament nowy Chiński” (1802 r.), „Appartamenta Chińskie” (1805 r.); „Pokoy Chiński” (lata 20 XIX w.); Apartament Chiński (poł. XIX w.); „Pokoje Chińskie” (1933 r.)
Nazwy inne: Salon Apartamentu Chińskiego
Czas powstania: ok. 1780-1784 – z malowidłami groteskowymi Vincenzo Brenny; ok. 1800 – adaptacja na „Apartament Chiński”; 1959 r.  – odsłonięcie i częściowa ekspozycja malowideł Vincenzo Brenny (prace konserwatorkie pod kier. Józefa Edwarda Dutkiewicza oraz Władysława Ślesińskiego).
Architekci: nn (lata ok. 1780 – 1784); Chrystian Piotr Aigner (?, ok. 1800 r.).  
Artyści: Vincenzo Brenna (malowidła, lata ok. 1781 – 1784); Karol Chodziński i Jan Ciążyński (posadzka, lata 30 XIX w.)

Apartament Chiński mieści się na pierwszym piętrze przybudówki przylegającej do jednotraktowego południowego skrzydła zamku (Galeria Rzeźb) od strony dziedzińca wewnętrznego. Przybudówkę wzniesiono za czasów Izabeli z Czartoryskich i Stanisława Lubomirskich w pierwszej połowie 80 lat XVIII w. Wejście do Apartamentu Chińskiego prowadzi z Korytarza Paradnego (Wschodniego) przez pełne dwuskrzydłowe drzwi ozdobione antabami z brązu w kształcie lwich głów.
Przed 1784 r. jasne ściany nowych niskich pokoi w przybudówce (na wschód za Salą Teatralną) pokryto groteskowymi malowidłami w typie pompejańskim. Wykonał je prawdopodobnie włoski artysta Vincenzo Brenna. Dekoracje tego typu, spopularyzowane w licznych wydawnictwach sztychowych, rozpowszechniły się w sztuce europejskiej w związku z pracami archeologicznymi prowadzonymi w Pompejach i Herkulanum – dwóch starożytnych miastach zniszczonych wybuchem Wezuwiusza w 79 r.  
Po śmierci Stanisława Lubomirskiego w 1783 r. i powrocie z podróży zagranicznej Izabeli z Czartoryskich w 1791 r. pokoje w przybudówce urządzono na nowo ok. 1800 (przed 1802 r.) zgodnie z najnowszą angielską modą. W ostatnim etapie modernizacji łańcuckiej rezydencji zaznaczył się wpływ doświadczeń przywiezionych przez Księżnę Marszałkową z wyprawy do Włoch w latach 1785 – 1786 oraz do Anglii w 1787 r.
Przypuszczalnie nowy wystrój pokoi w przybudówce projektował pracujący w Łańcucie na przełomie XVIII/XIX w. architekt Chrystian Piotr Aigner. Wnętrza te opisano po raz pierwszy w inwentarzu z 1802 r. pod nazwą „Appartament nowy Chiński”. Znajdował się w nim między innymi istniejący do dziś „Kominek Mozaikowy zielony z Rozetami bronzowemi, w którym kominek wstawiony Angielski Stalowy z Kratką takąż”. W opisie z lat 20 XIX w. wymieniona była arkada rozdzielająca pokoje, trzy okna, dwa kominki „z Gipsu i Mozaiki”, na ścianach „Obicie płócienne Chińskim gustem malowane”, posadzka sosnowa, a na zapleczu „Garderoba” z piecem ceglanym, z której kręcone schody prowadziły do umieszczonego nad apartamentem magazynu „rzeczy teatralnych”.
W dokładnych opisach z ok. poł. XIX w. Apartament Chiński „Arkadą mozaikowaną przez środek przedzielony” był oświetlony trzema zaopatrzonymi w okiennice oknami, ogrzewany dwoma kominkami „szafiastymi”, miał „sufit malowany w obłoki – ściany w guście Chińskim, tapetowane”. Zachowana do dziś posadzka, z dębu i jaworu „w kostki optycznie ułożona”, została zaprojektowana przez  Karola Chodzińskiego w latach 30 XIX w. i wykonana zapewne przez stolarza Jana Ciążyńskiego.
W ciągu XIX w. oraz w trakcie modernizacji zamku przeprowadzonej za czasów Romana i Elżbiety Potockich w latach 1889 – 1912 wyposażenie Apartamentu Chińskiego nie ulegało zasadniczym zmianom. Jedynie „Garderobę”, umieszczoną na zapleczu za alkową sypialni, przerobiono na łazienkę.
Apartament Chiński składa się z kilku pomieszczeń: salonu, sypialni z alkową i znajdującej się za nią, dostępnej przez korytarzyk łazienki (dawna Garderoba).
Pierwszym pomieszczeniem jest Salon oddzielony od sypialni ściankami kurtynowymi z wspartym na kroksztynach podciągiem, zwanym w dawnych inwentarzach „arkadą”. Prostokątne w rzucie pomieszczenie, doświetlone jednym oknem w ścianie północnej i ogrzewane kominkiem w ścianie południowej, posiada dekorację w typie pompejańskim. Wyklejone na płótnie tapety podzielono na różnego kształtu ornamentowane pola geometryczne ozdobione motywem groteski, wachlarzy i medalionów z przedstawieniami bóstw antycznych, muz, alegorii. Tworzą one odmienne dekoracje na każdej ze ścian. Na tle wydzielonych na tapetach pól zawieszono wykonane ok. 1800 r. techniką gwaszu kopie fragmentów malowideł z Herkulanum oraz kolorowane akwarelą akwaforty z widokami ruin rzymskich, wykonane ok. 1780 r. przez Giovanniego Volpato i Abrahama Louisa du Cros. Malowany w obłoki błękitny sufit obwiedziono ornamentem falowym. Ścianę pod oknem ozdobiono malowanymi girlandami, a mieszczące się w ościeżach okiennice  - w niebieskie monochromatyczne sceny figuralne. W nastawie kominka, wykonanego z ciemnozielonego stiuku w ostatniej ćwierci XVIII w., umieszczono lustro w drewnianym obramieniu pokrytym dekoracją groteskową.
Podczas prac konserwatorskich w 1959 r. tapety z ok. 1800 r. przeniesiono na ekrany, pod którymi zabezpieczono i zachowano starsze freski Vincenzo Brenny z lat 1781 -1784. Fragment pierwotnej dekoracji pozostawiono odsłonięty jedynie obok drzwi wejściowych w narożu północno- wschodnim salonu. Są to kompozycje  groteskowe z motywami akantu, winorośli, trawy, ptaków, delfinów i waz.

Podstawowa bibliografia:
•    Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
•    Majewska - Maszkowska Bożena, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warszawa 1976.
•    Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
•    Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
•    Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka