Męczeństwo św. Wilhelma

Historia św. Wilhelma zaczyna się od jego pokuty w zalesionej dolinie w regionie Sieny znanym jako Maleval. Splątane pniami dwa drzewa: żywe, zielone z martwym, usychającym nadaje przedstawieniu niepowtarzalny dramatyzm. Rycerz, którego skrępowane ręce są do niego przywiązane, znajduje się niejako na granicy dwóch światów, zbroja i hełm są jeszcze reminiscencją życia minionego – żołnierskiego i hulaszczego, natomiast więzy krepujące kończyny i wzrok utkwiony w wizerunku krzyża odsyłają już do innego świata, duchowego i nadprzyrodzonego. Samotność postaci potęguje postrzępiony styl, w jakim oddany jest las, zwłaszcza poprzez ekstremalne gradacje cieniowania. Od strony czysto malarskiej warto docenić szlachetny srebrzysty koloryt obrazu i pewny ślad pędzla.

Wilhelm, wiedziony pragnieniem nawrócenia i odpokutowania swych win, podjął pielgrzymkę do Rzymu, a później do Ziemi Świętej. Po powrocie do Toskanii w 1153 r. dwukrotnie – bez powodzenia – próbował swych sił jako opat zakonu. Zrażony powrócił do swej samotni. Zmarł w 1157; czczony jest jako patron płatnerzy.

Wątek kontemplacyjnego pokutnika jest powszechny w pracach Salvatora Rosy. Ten XVII-wieczny neapolitański artysta zwany był włoskim Rembrandtem – równie wszechstronny, wynalazczy, a nade wszystko niezależny. Nieśmiertelną sławę przyniosły mu pejzaże. Ze swymi postrzępionymi skałami, pogruchotanymi pniami drzew, rozpuszczonym na wietrze listowiem i przepastnymi jaskiniami ciemności są przerażająco wręcz piękne, o znacznie większej mocy oddziaływania niż postaci w nich zanurzone. To one, w połączeniu z jego zainteresowaniem czarami i potworami, uczyniły go zarówno pod względem temperamentu, jak i artystycznie idealnym protoromantykiem.

Temat niniejszego obrazu Rosa zapoczątkował popularną akwafortą ok. 1645-50. Ciekawe wnioski płyną z porównania jej z olejnymi realizacjami tego tematu (ok. 1645, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie, nr inw. GG 156; ok. 1645-50; aukcja Heritage, nr 24052, 9 XI 2006). Zmiany kompozycyjne mają rekompensować fakt użycia linii w miejsce koloru, np. przesunięcie drzewa z wyraźnie zaznaczonym krzyżem w stronę osi obrazu, by w miejscu feerii barw nieba wytrawić wspaniały pasaż liści. Rycina ta zainspirowała późniejszą kopię Antona Josepha von Prennera.

Obraz wilanowski powtarza kompozycję akwaforty.

DWM