Szeląg toruński Kazimierza Jagiellończyka

W okresie wojny trzynastoletniej (1454–1466) Toruń, jako jeden z głównych ośrodków Prus, w sposób szczególny zaangażował się w działania mające na celu przyłączenie tych ziem do Polski. W związku z tym Kazimierz Jagiellończyk niedługo po akcie inkorporacji z 6 marca 1454 roku właśnie mieszczanom toruńskim udzielił przywileju wybijania monet dla ziem pruskich. Do 1457 roku emitowano szelągi o bardzo wysokiej próbie srebra. Choć były to pieniądze przeznaczone dla całej prowincji, zawierały symbolikę związaną wyłącznie z Toruniem. Na awersie widnieje orzeł z koroną na szyi, przypominający późniejszy herb Prus Królewskich, na rewersie zaś herb miasta Torunia. W 1457 roku Gdańsk i Toruń, a wkrótce także Elbląg uzyskały prawo wybijania monet miejskich. W przypadku Torunia i Elbląga emitowano szelągi oraz drobne, brakteatowe fenigi. Nowy szeląg, wybijany w Toruniu od 1457 roku, różnił się od swego poprzednika obniżoną wagą, co wiązało się z niedoborami kruszcu. Posiadał ponadto zmienioną ikonografię. Zaznaczając związki z Polską, na awersie umieszczono herb dynastii Jagiellonów, to jest podwójny krzyż w tarczy, w otoku zaś znalazł się napis: KASIMIR D G REX POLONIE (Kazimierz z bożej łaski król Polski). Na rewersie znalazł się orzeł z koroną na szyi oraz uniesionym nad głową ramieniem trzymającym miecz. W otoku umieszczono napis: MONETA THORVNENSIS (moneta toruńska). Wizerunek orła został przejęty z nowego herbu, jaki Prusom Królewskim w 1457 roku nadał Kazimierz Jagiellończyk. Nawiązywał on z jednej strony do tradycyjnego pruskiego orła, jednak korona na szyi wskazywała na związki z Polską, zbrojne ramię zaś było charakterystyczne dla herbu Litwy. Oba te elementy, to jest korona i zbrojne ramię, symbolizowały nie tylko związki z Rzeczpospolitą, ale także jej zwierzchnictwo nad Prusami. W przypadku szelągów toruńskich wiadomo ponadto, że miały być traktowane jako środek płatniczy nie tylko w Prusach, ale i w Polsce. Ponieważ szelągi takie wybijano przez długi czas (od 1457 do co najmniej 1492 roku), istnieje wiele ich odmian, różniących się między innymi znakami menniczymi umieszczanymi na początku napisów otokowych, takimi jak: gwiazda, półksiężyc, kółko, punkt czy, jak w prezentowanym egzemplarzu – krzyż.

Leszek Poniewozik