Bogurodzica Eleusa

Tradycja obrazowania Bogurodzicy sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Sobór powszechny w Efezie w 341 r. stwierdził jako prawdę objawioną dogmat Bożego macierzyństwa Marii nazwanej Theotokos - Bogurodzicą. Wydając na świat Syna Bożego poczętego z Ducha Świętego, stała się ona uczestniczką tajemnicy Wcielenia Boga, a tym samym pośredniczką pomiędzy Niebem a ziemią, czułą opiekunką prowadzącą człowieka do Boga. W Bizancjum Bożą Rodzicielkę jako orędowniczkę rodzaju ludzkiego tytułowano Eleusą czyli Miłosierną. Z czasem terminem tym zaczęto określać obrazy, w których Dzieciątko przytula się policzkiem do twarzy Bogurodzicy i obejmuje ją za szyję. Wizerunki Eleusy upowszechniły się od X w. Taki sposób obrazowania na Rusi zyskał nazwę Umilenie, gdyż greckie słowo „eleos” oznaczające miłosierdzie interpretowano swobodnie jako czułość, tkliwość, łaskawość, dobrotliwość. Na Rusi, gdzie kult maryjny przez wieki był bardzo głęboki i silny, powstało wiele wariantów przedstawienia. W ikonach Umilenia panuje więcej swobody kompozycyjnej niż w ikonach Bogurodzicy Hodigitrii.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967