Trójca Święta [Trójca Święta Nowotestamentalna]

Prezentowana ikona należy do niekanonicznych wariantów Trójcy Świętej tak zwanej Nowotestamentalnej. W rosyjskim prawosławiu przedstawienie określa się jako „Współtronowanie”. Wizerunek ukazuje Trójcę Świętą w Postaciach Boga Ojca, Syna Bożego i unoszącego się nad nimi w formie gołębicy Ducha Świętego. Tego typu ikony pojawiły się we wschodnim chrześcijaństwie w XIV w. pod wpływem sztuki zachodnioeuropejskiej, rozprzestrzeniły się w Bizancjum i na Bałkanach. Na terenie moskiewskiego prawosławia najstarsza znana pochodzi z XVI w. (sobór Zwiastowania Pańskiego na moskiewskim Kremlu). Dopuszczalność obrazowania niewidzialnych Ojca i Ducha Świętego ustalił moskiewski sobór cerkiewny w latach 1553-1554. Uzasadnieniem dla wizerunku stała się Księgę Daniela. W proroczej wizji Daniel ujrzał Przedwiecznego Starca (Dn 7, 3-14). Sobór wyjaśnił, że malarze nie ukazują istoty Niewidzialnego Boga, a jedynie postać, w której On objawił się w Starym Testamencie. Jednakże sto lat później Wielki Sobór Moskiewski w 1667 r. całkowicie zakazał wykonywanie wizerunków Trójcy Świętej Nowotestamentalnej. Odwołano się do tekstu Jana Ewangelisty, który pisał, że bezcielesny i niewidzialny Bóg Ojciec (J 1, 18) został nam objawiony wyłącznie w osobie Syna Bożego. Zatem obrazowanie Boga Ojca jest możliwe jedynie w formie symbolicznej. Najstosowniejszą formą tego typu przedstawień jest obrazowanie Trójcy Świętej w postaci Syna Bożego Wcielonego, zatem widzialnego (Trójca Święta Starotestamentalna, np. słynna ikona Rublowa). Święty Synod Cerkwi Konstantynopolitańskiej ogłosiła zakaz wykonywania niekanonicznych wariantów wizerunku dopiero w 1776 r. Pomimo zakazów nadal we wschodnim chrześcijaństwie pojawiały się ikony Trójcy Świętej Nowotestamentalnej.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967