Apoteoza senatora weneckiego

Potocki radością z nabytków dokonanych w trakcie podróży dzielił się z żoną, stąd ich listy są dziś kopalnią wiedzy o rozwoju jego zainteresowań i genezy kolekcji. Z Wenecji (IX1785) pisał: „[…] szczęśliwy traf zaprowadził mnie tego ranka do pewnego domu, gdzie chciałem zagrać partyjkę, zobaczyłem tam pięknego […] Tintoretta [i] Schiavona, które liczę mieć za grosze”. Zamiar najpewniej zrealizował, gdyż już z Vincenzy (30IX1785) donosi o zakupach weneckich, czyli nabyciu m.in. „jednego Tintoretta [i] jednego Schiavona”, dodając, że „są to wyborne obrazy, czyste oryginalne i dobrze zachowane”. Wzmianki te, choć dość lakoniczne i niedookreślone, jednak wsparte prawdopodobieństwem historycznym i kontekstem miejsca pozwalają pokusić się o próbę identyfikacji tych obrazów w dzisiejszych zbiorach wilanowskich.

Jednym z nich może być Apoteoza określana w historycznych inwentarzach początkowo jako dzieło Jacopa Tintoretta, później zaś przypisana artyście z jego kręgu. Mimo iż w toku badań pojawiały się dalsze sugestie atrybucji oraz pewne wątpliwości co do sposobu malowania – cięższego niż u Tintoretta, z grubymi impastami i użyciem mniej świetlistych barw – to szereg analogii do dzieł mistrza każe zakreślić krąg i wrócić do eksploracji tradycyjnych rozpoznań.

Wyjaśnienie treści ikonograficznych również nie jest łatwe. Dostojnik wenecki, prawdopodobnie z rodu Pisanich (z napisu na rewersie), prowadzony jest przez Chronosa w zaświaty. Siedząca nieopodal jedna z Parek, Atropos, trzyma w ręku nożyce, by przeciąć nić jego żywota. Majestatyczna sylwetka Fortuny przywołuje zmienność ludzkich losów. Całość niesie przesłanie wanitatywne, dotykające moralitetu o znikomości ziemskich splendorów.

Prowadzona od 2004 konserwacja przyniosła szereg rozstrzygnięć, lecz i nowe wyzwania. Okazało się, że Apoteoza oraz drugi obraz, „duży Schiavone” (dziś: Battista Franco, Odyseusz i Kirke), wspólnie nabyte, wykonane są na identycznie przygotowanych podłożach: pięciu świerkowych deskach pochodzących z pnia tego samego drzewa. Zapewna powstały w tym samym czasie i warsztacie. Gdzie? Czy wyszły spod ręki tego samego artysty?

Dominika Walawender-Musz