Hagar z Izmaelem

Niewielkich rozmiarów obrazek z kolekcji Augustostwa Potockich (najpewniej nabyty przed 1850) przedstawia scenę biblijną (Rdz 21, 14-19). Bezpłodna Sara, prawowita małżonka Abrahama, oddała mu swą egipską niewolnicę, Hagar, by zapewnić mu potomstwo. Gdy jednak później powiła Izaaka, poleciła Abrahamowi odprawić ją wraz z Izmaelem na pustynię, co też uczynił. Wyczerpana Hagar, gdy zabrakło wody w bukłaku, ułożyła dziecko pod krzewem, po czym oddaliła się na odległość strzału z łuku, by nie patrzyć na jego śmierć. Bóg jednak ulitował się nad nieszczęsną. W kadrze obrazu uchwycono właśnie ten moment, oto uskrzydlony wysłannik Niebios unosi się nad pogrążoną w rozpaczy kobietą, wskazując jej ocalenie - studnię. Ta bliska życiu, dramatyczna w swej prawdzie opowieść stała się ulubionym tematem intymnych, niewielkich obrazów przeznaczonych do prywatnej pobożności. Atrakcyjna ze względu nie tylko na możliwość przedstawienia dzikiego pejzażu nieurodzajnej, wrogiej ziemi, ale też pod względem psychologicznym.

Na uwagę zasługuje niecodzienne podłoże – blacha miedziana. Eksperymenty w tym kierunku sięgają czasów średniowiecza, a ich rozkwit obserwujemy we Florencji, w trzeciej ćwierci XVI wieku, oraz w Rzymie, w latach 90. XVI wieku w kręgu flamandzkiego malarza Paula Brila (1554–1626). Jego pracownia stała się Mekką dla artystów holenderskich i flamandzkich, którzy przeszczepili sztukę malowania na miedzi do swoich rodzinnych miast, Utrechtu i Antwerpii. Jednym z nich był Adam Elsheimer (1578–1610), którego nowatorskie podejście do malarstwa pejzażowego i mistrzowskie przedstawianie światła wywarło wpływ m.in. na Rembrandta i Rubensa. Z miedzią eksperymentowali m.in. Leonardo da Vinci, Jan Breughel Starszy, Claude, El Greco, Guido Reni, Guercino, Rembrandt, Carlo Saraceni, Ambrosius Bosschaert II, Copley Fielding i Vernet. Doceniano jej stabilność oraz niechłonność pozwalającą na uzyskanie kolorów świetlistych, żywych, intensywnych oraz ukazanie precyzji duktu pędzla. Gwałtowny rozwój tej praktyki spowodowany był właśnie zachwytem nad olśniewającymi efektami wizualnymi, czy to w malarstwie portretowym, krajobrazowym czy religijnym.

Dominika Walawender-Musz