Denar Bolesława Kędzierzawego

Po obaleniu seniora Władysława II (1138–1146) władzę zwierzchnią w podzielonej na dzielnice Polsce objął najstarszy z juniorów Bolesław Kędzierzawy (1146–1173). Do jego kompetencji należało między innymi wyłączne prawo do emisji pieniądza.

W ciągu dwudziestu siedmiu lat panowania Bolesław Kędzierzawy wyemitował kolejno kilka typów denarów, wyróżniających się wyobrażeniami. Ich emisji towarzyszyła wymiana typu poprzedniego, prowadzona według korzystnego dla księcia przeliczenia (na przykład trzy stare denary za dwa nowe). Praktyka ta – wdrażana w Polsce od początku XII wieku – dawała władcom istotny dochód, najczęściej na poziomie kilkudziesięciu procent. Wymiana pieniądza była swego rodzaju podatkiem nałożonym na poddanych i wywoływała społeczne niezadowolenie, mogące przerodzić się w otwarty bunt. Dlatego Bolesław Kędzierzawy pod wpływem możnowładztwa nie podążył śladem swojego poprzednika i znacznie ograniczył częstotliwość wymiany pieniądza, dokonując jej najprawdopodobniej co cztery–pięć lat.

Pierwszą emisją Bolesława Kędzierzawego był omawiany tutaj denar z przedstawieniem księcia na tronie z mieczem na kolanach, datowany na lata 1146–1152. Takie zaprezentowanie władcy na denarach inaugurujących panowanie było regułą w ówczesnej Polsce, jak również w Czechach – skąd czerpano wzory. Wizerunek księcia, poprzez bezpośrednie skojarzenie z wyobrażeniem Chrystusa Króla na majestacie, w najpełniejszy sposób oddawał sakralny charakter jego panowania. Podkreśleniem władzy księcia był miecz, wyraz jego zwierzchności sądowniczej, sprawiedliwych rządów, gotowości do obrony Kościoła i wiernych przed złem fizycznym i duchowym. Umieszczenie na rewersie głowy św. Wojciecha w relikwiarzu miało najprawdopodobniej cel propagandowy. Była to odpowiedź na godzącą w pozycję metropolii gnieźnieńskiej wiadomość o rzekomym odnalezieniu w Pradze w 1143 roku głowy św. Wojciecha. Moneta miała potwierdzać obecność głowy patrona Polski w Gnieźnie, odkrytej tam w 1127 roku.

Omawiany denar mógł być wybity nie w Krakowie, lecz w Gnieźnie. Przemawiają za tym znaleziska monet tego typu. Grupują się one poza Małopolską, głównie w Wielkopolsce. Denary księcia Bolesława były u użyciu przez kilkadziesiąt lat, najpóźniej do przełomu XII i XIII wieku.

Tomasz Markiewicz