Postać przodka

Dogonowie zamieszkujący Masyw Bandiagara położony w południowo-centralnej części Republiki Mali stali się na przełomie XX i XXI wieku jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów ludów w Afryce Zachodniej. Na wzrost zainteresowania tą grupą niewątpliwie wpłynęły jej religia, pogłębiona wiedza astronomiczna (duża znajomość planet i gwiazd), mitologia wyjaśniająca powstanie wszechświata, Ziemi i pochodzenie przodków. Wiedza ta, zarezerwowana dla wąskiej grupy wtajemniczonych Dogonów, pobudza wyobraźnię wielu miłośników Afryki.

Według Marcela Griaule’a, francuskiego antropologa prowadzącego przez wiele lat badania wśród Dogonów, cała wiedza tego ludu podzielona jest na cztery poziomy. Najniższy z nich, dostępny szerokiemu gronu mieszkańców kraju Dogonów to giri-so, dosłownie tłumaczone jako „słowo z przodu”. Ten poziom przekazywanej wiedzy charakteryzuje się najprostszym wyjaśnieniem mitycznych postaci i wydarzeń oraz pojęć związanych z funkcjonowaniem świata, pozwalającym każdemu z odbiorców na swobodną interpretację. Kolejny poziom wiedzy nabywanej wraz z inicjacją do pełnienia niektórych funkcji to benne-so „słowo z boku”. Jest to zapomniana na poziomie giri-so wiedza wyjaśniająca w sposób pogłębiony pewne fragmenty rytuałów i wyobrażeń. Bolo-so, czyli „słowo z tyłu” będąca trzecim stopniem jest wiedzą uzupełniającą wcześniejsze nauki oraz stanowiącą syntezę całości. Najwyższym poziomem znajomości dogońskiej wiedzy jest so-dayi ¬– „jasne słowo”, które ukazuje ją w całej złożoności wraz z elementami sekretnymi, niewyjawianymi dotąd na żadnym z trzech niższych poziomów.

W połowie XX wieku szacowano, że jedynie 15% dorosłych mężczyzn posiada wiedzę nazywaną so-dayi. Obecnie, wraz ze wzrostem popularności islamu, jest ich znacznie mniej.

Ewa Prądzyńska