Marek Szwarc – Eugenia Markowa. Przestrzenie wspólnoty Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Pierwszy rok po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był wybuchem wolności, początkiem nowego życia. Głośno było wtedy w żydowskiej Łodzi i w Warszawie o młodych zuchwalcach, tworzących awangardową grupę artystyczno-literacką Jung Idysz (Młode Jidysz). Twórczość artystów związanych z grupą, m.in. Mojżesza Brodersona, Marka Szwarca, Icchaka Vincenta Braunera, Jankiela Adlera (zob. MPOLIN-M549), Henryka Barczyńskiego (zob. MPOLIN-M545) zaważyła na losach sztuki żydowskiej w międzywojennej Polsce. W ich pracach ekspresjonizm, awangardowa jedność słowa i obrazu, zatarcie granic między różnymi dziedzinami sztuki, świadome ich przekraczanie oraz poszukiwania żydowskiej sztuki narodowej znalazły swą oryginalną realizację.
Szwarc przed I wojną światową studiował w Paryżu. Wraz z Josifem Czajkowem, Izaakiem Lichtensteinem i Leo Koenigem założył wówczas poświęcone sztuce żydowskiej czasopismo „Machmadim” [Upragnione].
W 1920 roku Szwarc znowu zamieszkał w Paryżu, mówił wtedy żonie Ginie: „Mamy całe życie przed sobą na poszukiwania” (E. Markowa, „Wybór”, Warszawa 2015, s. 99). Ich wspólne życie okazało się wyborem własnej drogi wiary, niełatwej, bo wymagającej odejścia od judaizmu, a także szukaniem odrębnej drogi w sztuce, własnego języka twórczości artystycznej i literackiej. Chrzest był dla artysty głębokim, religijnym doświadczeniem, katolicyzm, który przyjął wraz z żoną w 1920 r. pozostał najważniejszym duchowym źródłem twórcy, określającego się mianem Żyda-chrześcijanina.
Składające się na kolekcję Szwarców dzieła artystyczne, dokumentacja wystaw, archiwum osobiste, listy i artykuły, liczne fotografie pokazują nie tylko wybitnego artystę, lecz także jego żonę, Ginę (Reginę) z Pinkusów Szwarc (1895–1973), pisarkę i dziennikarkę publikującą pod pseudonimem Eugenia Markowa. Jest to zatem zawarta w dziełach, listach, fotografiach opowieść o artyście, ale i o artystyczno-małżeńskiej wspólnocie dwojga ludzi mocno osadzonych w polsko-żydowskiej rzeczywistości, którzy zdecydowali się zmienić wyznanie, ale pozostać też w żydowskim świecie. Dzięki archiwum możemy przyjrzeć się niezwykłemu związkowi dwojga wybitnych twórców dzielących życie, pasję i artystyczne ambicje.
Archiwum Szwarców oraz kolekcję dzieł Marka Szwarca Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN pozyskało w 2016 r. dzięki finansowemu wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Renata Piątkowska