Sztućce – pamiątka po żydowskiej rodzinie mieszkającej w Krakowie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

W zbiorach pamiątek osobistych zgromadzonych w Muzeum POLIN znajdują się liczne przedmioty codziennego użytku, które stanowią czasem jedyną pamiątkę po konkretnych ludziach – ofiarach Zagłady. W przypadku niektórych rodzin nie zostały zachowane nawet nazwiska, a jedynie osobiste przedmioty będące częścią ich życia powszedniego. Tak jest w przypadku obszernego zespołu sztućców, na który składają się zestawy: łyżek, widelców, noży, łyżeczek, widelczyków, łopatek, szczypców, otwieraczy do konserw oraz niezwykle ciekawy zestaw sztućców do ryb. Obiekty zgromadzone w tym zespole nie stanowią całości, zostały wytworzone przez dwóch różnych producentów.
Sztućce należały do rodziny krakowskich Żydów, którzy byli znajomymi dziadków darczyńczyni – Agnieszki Sułek. Rodziny te mieszkały w tym samym budynku, w mieszkaniach naprzeciwko siebie. Jak w liście do muzeum pisze darczyńczyni o właścicielach sztućców: „[…] Komplet srebrnych sztućców, który został oddany na przechowanie moim dziadkom […] przez znajomą rodzinę prawdopodobnie w obawie przed prowadzoną w listopadzie 1939 konfiskatą kosztowności będących własnością krakowskich Żydów. Niestety nie znam ich nazwiska […]”.
Nie wiemy, czy żydowscy sąsiedzi znaleźli się w getcie krakowskim, zamkniętym w marcu 1941 roku. W przeciwieństwie do getta warszawskiego biura gminy żydowskiej znajdowały się poza obrębem getta. W wyniku nagłego przymusu przeprowadzki wielu Żydów musiało zawierać dalece niekorzystne umowy z Polakami, którzy niejednokrotnie byli beneficjentami takiej umowy. Według wyliczeń Aleksandra Biebersteina w szczytowym okresie w getcie krakowskim znajdowało się 19 tysięcy ludzi. Pomimo tego w Krakowie uniknięto wybuchów epidemii, co miało miejsce w innych gettach (więcej na temat getta krakowskiego: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/p/1585-podgorze-ob-dzielnica-krakowa/116-miejsca-martyrologii/49490-getto-w-krakowie; A. Bieberstein, „Zagłada Żydów w Krakowie”, Kraków–Wrocław 1985). W roku 1942 Niemcy przeprowadzili dwie akcje deportacyjne w getcie krakowskim (pierwsza miała miejsce w czerwcu, druga w październiku) – jego mieszkańców przewieźli do obozu zagłady w Bełżcu.
Jeden z dziadków darczyńczyni, Bolesław Baran, pomagał żydowskim obywatelom Krakowa: jako pracownik Miejskiego Urzędu Obwodowego II wyrobił fałszywe kenkarty Józefie Singer (która była inspiracją dla postaci Racheli z „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego) oraz Janinie Wernicz, aktorce Teatru Bagatela i Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie. W 1981 roku został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
W wywiadzie przeprowadzonym dla muzeum w 2014 roku darczyńczyni podkreśla, że sztućce nie były używane w jej rodzinie: „[…] Nigdy ani babcia ich nie wyciągała na jakieś uroczystości rodzinne, ani myśmy z nich nie korzystali. Tak jak mówię, były i czekały (…)”. W liście do córki tata darczyńczyni pisał o żydowskich sąsiadach i ich sztućcach pozostawionych na przechowanie: „[…] O tym srebrnym komplecie rozmaitych sztućców, które do dziś czekają na ewentualnych potomków żydowskich, owego małżeństwa. Sąsiadów z przeciwka mieszkania numer 16 (…)”.
Jest to wielce prawdopodobne, że kolekcja sztućców pozostawionych na przechowanie rodzinie darczyńczyni to jedyny ślad, który pozostał po owej rodzinie krakowskich Żydów.
Natalia Różańska