Dziadek do orzechów

Orzechy, ze względu na swoje właściwości odżywcze i smakowe od najdawniejszych czasów stanowią wartościowe pożywienie dla człowieka. Początkowo, by móc rozłupać skorupy orzechów – zbyt twarde, żeby ludzkie zęby mogły je rozgryźć, używano dwóch kamieni z wyżłobionymi rowkami. Z czasem zaczęto wytwarzać specjalnie do tego celu przeznaczone narzędzia, nazywane w języku polskim dziadkami do orzechów. Zasada ich działania może opierać się na różnego rodzaju mechanizmach, najczęściej dźwigowym lub śrubowym. Na przestrzeni wieków dziadki do orzechów przybierały różne formy i wykonywane były z różnych materiałów, głównie z metalu i drewna, a obecnie również z tworzyw sztucznych.

Najsłynniejsze i najbardziej rozpoznawalne dziadki do orzechów mają postać drewnianych, malowanych na jaskrawe kolory figurek, będących popularną dekoracją bożonarodzeniową a także przedmiotami kolekcjonerskimi. Za ich „ojca” uważa się stolarza Wilhelma Friedricha Füchtnera (1844–1923), który w latach 70. XIX wieku, w swoim warsztacie w Seiffen w Saksonii rozpoczął ich produkcję na dużą skalę. Tradycyjne figurki miały postać żołnierzyków, aniołków czy górników. Współcześnie asortyment drewnianych dziadków do orzechów znacznie się powiększył i można wśród nich znaleźć postaci znane z popkultury czy świata polityki.

W zbiorach etnograficznych Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się dziadek do orzechów w kształcie wiewiórki. Wyposażony jest w mechanizm dźwigniowy, którego użycie nie wymaga dużej siły ani umiejętności. Orzech kładzie się na łapkach zwierzęcia i przy użyciu ogona, stanowiącego dźwignię, dociska do pyszczka zwierzęcia, w wyniku czego łupina pęka. Choć współcześnie dziadki do orzechów w kształcie wiewiórek są produkowane w dalszym ciągu, nie są tak popularne, jak te o prostych, ergonomicznych formach.

Agnieszka Słowińska