Kalendarz Vademecum Roche na rok 1939 oraz 3 zeszyty szkolne Stanisława Gustawa Kramsztyka

Kalendarz Vademecum „Roche" Staś otrzymał najprawdopodobniej od ojca, Stefana Kramsztyka (1877–1943), który był znanym lekarzem chorób wewnętrznych oraz pediatrą. Kilkukrotnie pełnił również funkcję referenta w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. Od 1918 r. zajmował m.in. osobliwie dziś brzmiące stanowisko „referenta do spraw polityki ludnościowej i higieny rasy”. Kalendarz, jako produkt reklamowy firmy „Roche”, opatrzony jest między innymi tablicą dawkowania leków czy informacjami na temat produktów firmy (skład, właściwości i działanie, wskazania). Szesnastoletni wówczas właściciel Vademecum potrafił jednak dostosować produkt do własnych potrzeb. Książeczka mieści w sobie zarówno wprawki młodego adepta rysunku (wykonane ołówkiem szkice żołnierzy, budynków czy zwierząt), próby pisma (gotyckiego, egipskiego – piktograficznego, a nawet klinowego), liczne równania matematyczne czy notatki z zakresu genealogii rodów królewskich (tablica genealogiczna królów Wielkiej Brytanii) oraz heraldyki (wraz z rysunkami). Wszystkie te przykłady świadczą zarówno o szerokich zainteresowaniach Stasia Kramsztyka, jak i jego talencie artystycznym.

W zbiorach Muzeum POLIN znajdują się także trzy zeszyty należące dawniej do Stanisława Gustawa Kramsztyka (łaciny, języka polskiego i historii). Staś prawdopodobnie prowadził je przebywając w sanatorium w Otwocku, gdzie leczył się na gruźlicę. Mimo, że zostały zapisane w 1939 roku, a więc krótko po rozpoczęciu II wojny światowej, wyglądają zupełnie tak, jakby ich właścicielem był współczesny 16-latek. Przyglądając się zeszytom Stasia Kramsztyka uświadamiamy sobie, że dzieci spoglądające na nas z czarno-białych fotografii niczym nie różniły się od nas. Tak samo, jak by bazgrały na marginesach i po okładkach, robiły niezwiązane z lekcją notatki czy zapominały zabrać ze sobą zeszytu do matematyki, przez co zmuszone były prowadzić równania w zeszycie do łaciny.

Staś Kramsztyk nie zdążył zapisać zbyt wielu stron w zeszycie, w którym prowadził notatki podczas nauki historii. Zawartość wystarcz jednak aby zobaczyć z jaką starannością chłopak prowadził zeszyt oraz jaki materiał akurat przerabiali. Lekcje o starożytnej Grecji i podbojach Aleksandra Wielkiego przywołują na myśl nasze własne doświadczenia, emocje i marzenia z czasów szkolnych. Skłaniają też do zadania sobie pytania, jakie odczucia towarzyszyły młodzieży szkolnej (której Staś Kramsztyk jest reprezentantem) u progu II wojny światowej. Czy ówcześni nastolatkowe w pełni zdawali sobie sprawę z nadchodzącego niebezpieczeństwa? Czy paraliżował ich strach? A może młodzi i niedoświadczeni życiowo ludzie upatrywali w wojnie raczej swego rodzaju przygody bagatelizując zagrożenie?

Dzięki notatkom zawartym w zeszycie do języka polskiego prowadzonym przez Stasia Kramsztyka, możemy dowiedzieć się jakie treści były podejmowane przez nauczycieli podczas omawiania poszczególnych lektur przez młodzież w październiku 1939 roku. Przyglądając się notatkom zrobionym przez właściciela zeszytu na temat „Lalki” Bolesława Prusa możemy dostrzec między innymi, że nauczyciel podjął ze swoimi uczniami problem emancypacji kobiet w lekturze. Kolejnym z omawianych przez Stanisława Kramsztyka dzieł Bolesława Prusa był „Faraon”, którego staszczenie także możemy odnaleźć w zeszycie. Na tekturowej okładce widzimy także zapisane pośpiesznie ołówkiem wprawki w zapisie czterech pieszych litery greckiego alfabetu (α alfa, β beta, γ gamma, ∆ < δ > delta). Z kalendarza, w którym Staś prowadził swoje osobiste notatki oraz szkice wiemy, że nauka różnych alfabetów była jedną z pasji chłopaka. Oprócz greki ćwiczył także w pismo egipskie (piktograficzne) oraz klinowe.

Marta Frączkiewicz