Tycjan (po 1480-1576) - autoportret

Na ciemnym tle portret starszego mężczyzny w ujęciu do pasa, prawie na wprost, głowa 3/4 w prawo z wąsami i długą brodą. Na głowie czarna mycka; ubrany w czarną szatę z dużym kołnierzem; na piersi gruby, podwójny złoty łańcuch. Lewą ręką podtrzymuje wsparte pionowo zagruntowane płótno ze szkicem kompozycji, w prawej dzierży ołówek.

Pierwowzorem obrazu jest dzieło Pietra della Vecchii przedstawiające imaginacyjny autoportret Tycjana z National Gallery of Art. w Waszyngtonie (prawdopodobnie powstałe w latach 50. XVII w., olej na płótnie, 112,2 x 93,7 cm). Zachowały się także jego warianty (w prywatnej kolekcji, na rynku aukcyjnym – Sotheby’s). Wizerunek ten, ukazujący malarza w półpostaci, przez długi czas był uważany za autoportret. Obecnie przyjmuje się, że pierwowzorem tych obrazów mógł być oryginalny autoportret Tycjana, obecnie zaginiony.

Tycjan namalował wiele niezależnych autoportretów w różnych formatach, różniących się upozowaniem i wariacjami tonalnymi, lecz wszystkie o wyrazie artystycznym będącym kwintesencją jego stylu. Utrzymane w brunatnej kolorystyce, z rozświetlonymi partiami twarzy i dłoni. Jeden z nich datowany na 1546-47 przechowywany jest w Gemäldegalerie w Berlinie, drugi z ok. 1567 r. w Museo del Prado w Madrycie. Włoski malarz, architekt i pisarz Giorgio Vasari napisał w 1568 r., że Tycjan wykonał wiele autoportretów dla swojej rodziny, aby go zapamiętano.

Portretowany nosi złoty łańcuch Orderu Złotej Ostrogi, owinięty w trzy nici, podarowany mu przez cesarza Karola V w 1533 r. Łańcuch ma oznaczać jego rycerstwo i wysoki status społeczny. Czarna czapka – motyw o nieznanej genezie, choć z upodobaniem przez malarza powtarzany, kojarzony być może ze światem nauki (podobny często u Arystotelesa i św. Hieronima). Wyjaśnienie może być jednak znacznie bardziej prozaiczne – malarz może próbować zakryć łysinę. Podobnie jak w przypadku wszystkich swoich niezależnych autoportretów, artysta spogląda w bok, unikając kontaktu z widzem (być może z pokory), jednak przyjmuje pozę dostojną. Przedstawia się zwykle jako człowieka o silnych ramionach i bystrym, czujnym spojrzeniu. Z portretu tchnie niepokój, gotowość do podjęcia działania. Mamy także, podobnie jak w portrecie madryckim, bezpośrednie odwołanie do zawodu malarza w postaci atrybutów – ołówka i płótna naciągniętego na blejtram (może teki do szkicowania?).

Dominika Walawender-Musz

Hasła słownika terminów: portret, imaginacja, malarz,