Tarkwiniusz i Lukrecja

Obraz ilustruje starożytną rzymską legendą o upadku królestwa opisaną przez Tytusa Liwiusza w Dziejach Rzymu od założenia miasta. Lukrecja była żoną Lucjusza Tarkwiniusza Kollatyna, którą pod jego nieobecność zgwałcił Sekstus Tarkwiniusz. Dumna kobieta wymogła na mężu obietnicę zemsty, a sama popełniła samobójstwo. Zdarzenia te stały się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania pod wodzą Lucjusza Juniusa Brutusa, które w 509 r. doprowadziło do obalenia monarchii i powstania republiki. Motyw Lukrecji należał do bardzo popularnych w malarstwie europejskim końca XVI i w XVII w.; podjął go m.in. Rembrandt, Lucas Cranach Starszy, Artemisia Gentileschi, Tycjan, Guido Reni i Parmigianino.

Autorem jednej z wersji jest Guido Cagnacci i to jego dzieło przechowywane w Akademii św. Łukasza w Rzymie uznać można za pierwowzór obrazu wilanowskiego. Malarz wybrał wydarzenie poprzedzające samobójstwo. Na zmiętym posłaniu leży naga Lukrecja, osłonięta jedynie czerwoną draperią (wokół bioder). Rękoma usiłuje odepchnąć czarnowłosego, ubranego w błękitny kaftan mężczyznę, który grozi jej sztyletem. Ten sam sztylet posłużył jej wkrótce za narzędzie samounicestwienia. Na dalszym planie postać ciemno ubranej kobiety. Ekspresja ruchów postaci buduje napięcie i tragizm gwałtu.

Obraz z kolekcji S. K. Potockiego, nabyty prawdopodobnie przed 1798 r. („Pamiętnik Interessow”) jako dzieło Guido Reniego, w późniejszych inwentarzach przypisywany Guerciniemu. Atrybucje te nie dziwią, gdyż w twórczości Cagnacciego widoczne są wpływy zarówno Reniego, jak i Guercina, wiele zaczerpnął też z naturalistycznej szkoły Caravaggia. Sam Cagnacci zaś, w przeciwieństwie do swych mistrzów, długo pozostawał malarzem zapomnianym. Urodził się w roku 1601 w Santarcangelo di Romagna, k. Rimini, a kształcił w  (1618-21). Dwukrotnie przebywał w Rzymie. Wiódł burzliwe życie, często zmieniając miejsce zamieszkania. Wielekroć nie dotrzymywał umów, narażając się na nieustające procesy. W 1650 wyjechał do , a w 1658 przeniósł się do , gdzie został nadwornym malarzem . Tam dokonał żywota i pochowany został w kościele Augustianów.

Dominika Walawender-Musz