Iliada tętni

Choć w dwudziestoleciu międzywojennym – jak pisze Tadeusz Kłak – „jakikolwiek rodzaj związku z Młodą Polską stawał się podejrzany, zwłaszcza u poety zaliczanego i zaliczającego się do awangardy, to jednak Czechowicz zawsze zachowywał wolną rękę w odnajdywaniu pokrewieństwa, a pośród pisarzy Młodej Polski widział prekursorów późniejszych zdobywców”.

Bardzo ważnym twórcą młodopolskim był dla niego Stanisław Wyspiański, o którego utworach wypowiadał się z wielką atencją, odnajdując w nich „ekstrakt polskości i fantazji kreacyjnej”. Odpowiadając na ankietę „Prosto z Mostu” (1938, nr 9), zatytułowaną Jaką najciekawszą książkę przeczytałem w 1937 roku?, Czechowicz wśród książek, do których często powracał, które wielokrotnie czytał „na nowo”, ciągle odnajdując w nich poetycką inspirację, wymienił Akropolis Wyspiańskiego, „tego wizjonera, który z sarkazmem wspominając: »lance, kosy, szable, godła«, był równocześnie najbardziej polskim z twórców epoki minionej i wytrzymał próbę czasu jako twórca z rzędu wielkich na zawsze”.

Wiersz iliada tętni został opublikowany po raz pierwszy na łamach pisma „Zet” (1932, nr 17), później zaś w tomie w błyskawicy. Dedykowany pamięci Wyspiańskiego stanowi potwierdzenie obecności tradycji modernistycznej w twórczości lubelskiego poety. O tym utworze napisze po latach Jerzy Zagórski, że był on najpiękniejszym hołdem nowego pokolenia dla Młodej Polski.

Utwór jest poetycką wersją ilustracji Wyspiańskiego do Iliady. W ten sposób, jak pisze Tadeusz Kłak, „wizje malarskie zrodzone ze słowa powróciły znów do kształtu słownego i ułożyły się w ciąg obrazów przesuwających się w wyobraźni”.

Wiersz został wygłoszony podczas Akademii ku czci Wyspiańskiego, zorganizowanej przez Związek Literatów Lubelskich z okazji 25. rocznicy śmierci młodopolskiego artysty. Uroczystość odbyła się 28 listopada 1932 roku w Sali Teatru Miejskiego w Lublinie. Z programu akademii dowiadujemy się, że słowo wstępne wygłosił Wacław Gralewski, następnie zaś wystąpił Czechowicz z odczytem „Imię wielkości”. W dalszej części aktor L. Zbucki recytował wiersz Wyspiańskiego Niech nikt nad grobem mi nie płacze. Zaprezentowano również utwory lubelskich poetów; oprócz wspomnianego wiersza Czechowicza recytowano wiersz Mariana Czuchnowskiego Wyspiański oraz Konrada Bielskiego Ewokacja.