Denar królewski Bolesława Śmiałego

Wraz z upadkiem monarchii wczesnopiastowskiej w okresie panowania Mieszka II (1025–1034) w Polsce ustała produkcja pieniądza. Wznowił ją Bolesław Śmiały (1058–1079) u kresu lat 60. XI wieku, wprowadzając do obiegu denary kilku typów ikonograficznych, które dzielą okres jego panowania na książęcy i królewski. Ilustracją panowania książęcego jest denar z przedstawieniem władcy na koniu bez insygniów, królewskiego natomiast emisja z wyobrażeniem władcy w profilu z mieczem skierowanym do góry, z budowlą zwieńczoną trzema kopułami na rewersie – wybijana w mennicy krakowskiej po koronacji w 1076 roku.

Przedstawiony na omawianej monecie wizerunek Bolesława Śmiałego nie oddaje jego podobizny i cech indywidualnych. Jest symbolem władcy, ukazując jego godność poprzez wymowę insygniów koronacyjnych – korony i miecza. Korona wyrażała ideę suwerenności państwa i jego jedność, wskazywała na boskie pochodzenie władzy. Miecz był symbolem siły, odwagi i wszelkich cnót rycerskich, uniesiony do góry wskazywał na gotowość władcy do obrony państwa i Kościoła, wyrażał sprawiedliwość oraz zwierzchność sądowniczą. Przedstawiona na rewersie budowla ma charakter sakralny. Nie wiadomo jednak, czy jest to wyobrażenie konkretnej świątyni – chociażby katedry krakowskiej, czy raczej przedstawienie symboliczne – Święte Miasto lub niebieska ojczyzna, do której ma zmierzać lud pod przewodnictwem chrześcijańskiego króla.

Za wyrafinowaną symboliką kryła się przyziemna państwowa ekonomia. Emisja monet przynosiła dochód osiągany przez dodawanie coraz więcej miedzi do stopu menniczego. Stąd o ile w denar książęcy zawierał około 0,335 g srebra, emisja królewska niespełna połowę tego. Były to monety zdeprecjonowane, emitowane w ilości dotąd w Polsce niespotykanej – w nakładzie około 2 milionów egzemplarzy. By ukryć niską próbę srebra, gotowano je w roztworze soli kuchennej i kamienia winnego. Prowadziło to do usunięcia z ich powierzchni miedzi i pozostawienia srebra. Obieg tych monet był ograniczony do Małopolski. Omawiany egzemplarz pochodzi najprawdopodobniej ze skarbu z Karczmisk – ukrytego po 1135 roku – liczącego pierwotnie 4504 monety. Emisje Bolesława Śmiałego były w użyciu przez kilkadziesiąt lat, do końca panowania Bolesława Krzywoustego († 1138).

Tomasz Markiewicz