Św. Piotr

Starszy mężczyzna z rękami złożonymi do modlitwy klęczy przy głazie, na którym leży klucz (atrybuty św. Piotra). Uduchowioną twarz kieruje ku górze. Celowe wzorowane na Caravaggiu wykorzystanie światła potęguje wartość emocjonalną dzieła. Śmiało można powiedzieć, że twórca tego obrazu, traktując światło jako samodzielne zjawisko, posłużył się nim bezpośrednio do zbudowania przestrzeni obrazu. W konsekwencji w tle widzimy ledwie tylko zarysowaną granicę między ziemią i niebem.

Przedstawienie utrzymane jest w skodyfikowanej konwencji, zgodne z ikonografią świętego Piotra obowiązującą od IV w., a mającą swe źródło w przedstawieniu na medalionie z brązu (Watykan, mozaika w S. Clemente). Ustalił się wówczas typ ikonograficzny św. Piotra - szerokie rysy twarzy znamionujące człowieka prostego, z gminu, łysina lub lok nad czołem, krótka, gęsta broda.

Od XII wieku święty przedstawiany bywał jako siedzący na tronie. Czasami Książę Apostołów ukazywany jest jako biskup lub papież w pontyfikalnych szatach. Atrybutami świętego są: anioł, kajdany, dwa klucze symbolizujące klucze do Królestwa Bożego, kogut, odwrócony krzyż, księga, łódź, zwój, pastorał, ryba, sieci, skała - stanowiące aluzje do wydarzeń w jego życiu, czasem tiara w rękach.

Ukazane na obrazie wilanowskim atrybuty św. Piotra odnoszą się bezpośrednio do najważniejszej z jego funkcji – przewodnictwa duchowego Kościoła – powierzonej mu przez Chrystusa: „Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 16, 18-19). Mamy tutaj grę słów, Jezus zmienia imię apostoła – Szymon - na Kefas, które pochodzi od aramejskiego słowa kefa – kamień, skała. Św. Mateusz używa greckiej formy tego imienia – πέτρος Petros, w oryginale wybrzmiało ono jednak z pewnością po aramejsku.