Portret Homera

Homer, grecki pieśniarz wędrowny (aojda), śpiewak i recytator żył w  VIII wiek p.n.e. Jest najstarszym znanym z imienia europejskim poetą, który zapewne przejął dziedzictwo długiej i bogatej tradycji ustnej poezji heroicznej. Do jego najbardziej znanych dzieł zalicza się eposy: Iliada i Odyseja. Niewiele wiadomo na temat jego życia. Był prawdopodobniej niewidomy, co miało stymulować jego pamięć.

Na gemmie wyobrażono prawy profil głowy Homera z falującymi włosami do ramion, kędzierzawą brodą i wąsami. Na włosach poety widoczna jest cienka opaska. Wizerunek ukazuje też część nagiego ramienia. Portret wykonany został w stylu hellenistycznym, czyli pełnym ekspresji, ruchu, dynamiki.

Prezentowany obiekt to owalny, wypukły wycisk gemmy na płaskim tle. Wycisk jest identyczny jak opisany w  „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Wśród nich kamieni z sygnaturami mistrzów greckich tej klasy jak: Solon, Sostratos,  Aulus,  Onesas,  Sosocles, Carpos,  Tryphon, Aspasios, Philemon, Evodus.

Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych. Do nich należy duży zespół  prac sygnowanych  przez rytowników z  Neapolu Antoniego i  Jana Pichlerów oraz prace takich rysowników jak Alessandro Cades, Carl Constanzioni,  Louis Marchant, Antonio Passaglia, Edward Burch, a także kamienie przypisywane rytownikom polskim, czynnym przy dworze Stanisława Augusta: Jana Regulskiego, Józefa Wolfa, bądź współpracującego z S. K. Potockim - R. V  Jeuffroy. Dwa obiekty noszą oznakowanie  kolekcji Lorenza de Medici.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Homer

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz “A select collection of drawings from curious antique gems; most of them in the possession of the nobility and gentry of this kingdom; etched after the manner of Rembrandt”, Vol.2, 1768;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)