Widok holenderni w Natolinie

Natolin to część obszaru wchodzącego w zakres dóbr wilanowskich, w którym od czasów Jana III znajdowały się hodowla bażantów, skąd pochodziła pierwotna nazwa – Bażantarnia. Pierwszy pałacyk został tu wzniesiony z inicjatywy Aleksandra Augusta Czartoryskiego, właściciela Wilanowa w latach 1733-1782. Autorem projektu był Szymon Bogumił Zug. Klasycystyczny pałac, choć po zniszczeniach i przebudowach, przetrwał do dnia dzisiejszego. Okres dynamicznych zmian dla Bażantarni rozpoczął się w pierwszych latach XIX wieku, kiedy pałac wraz z należącym do niego terenem otrzymali syn Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich, Aleksander oraz jego małżonka Anna z Tyszkiewiczów. Po narodzinach ich córki Natalii (1807 rok), posiadłość przemianowano na Natolin. Nazwa na stałe przylgnęła do miejsca i jednej z dzielnic Warszawy. Ukazana na rycinie holendernia była pawilonem wzniesionym w latach 1812-1814 w obrębie natolińskiego dolnego parku. Holendernia otrzymała modne wówczas eklektyczne formy, łączące elementy architektury klasycystycznej, w tym renesansowej, z gotyckimi. Jako autorów projektu wskazuje się Stanisława Kostkę Potockiego (1755-1821) oraz Chrystiana Piotra Aignera (1756-1841). Budynek charakteryzuje nieregularność i asymetryczność budujących go części, zaś w szacie zewnętrznej – stosowanie motywów, które mają podnosić walor historyczno-sentymentalny bryły, a nie mających zastosowania praktycznego – jak np. blanki. Malowniczy charakter natolińskiej holenderni podkreśla prezentowana wilanowska rycina (wykonana w technice akwatinty), kolorowana nawierzchniowo, utrzymana w barwach zgaszonej zieleni, szarości i brązów. Architektura jest tu dopełnieniem bujnej przyrody otaczającego parku. Nieznani są autorzy ryciny oraz rysunkowego pierwowzoru. Odbitka ma znaczną wartość dokumentalną, ponieważ w drugim dziesięcioleciu XX. w., rozebrane zostały pozostałości holenderni. Dodatkowo, w scenie zwracają uwagę elementy tzw. sztafażu – ludzi przedstawionych jakby w migawce. Nieopodal budynku widzimy dwóch myśliwych, nieco dalej spacerującą po parku parę z dwójką dzieci, przy budynku – czerpiącego ze studni mężczyznę. Najciekawsza jednak jest grupa ukazana na tarasie holenderni – dwóch mężczyzn i kobieta. Być może przedstawiają oni dawnych właścicieli Natolina?

Klucz wilanowski, właściciele Wilanowa, Jan III Sobieski, Bażantarnia, August Aleksander Czartoryski, Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa, holendernia, akwatinta