Karol Filip, ks.Sudermański (1601-1622) - portret ?

Stojący na tle szarego muru i framugi okiennej rudowłosy, lekko siwiejący mężczyzna w średnim wieku, ze szpiczastą bródką i podkręconym do góry wąsem przybrał klasyczną pozę bliską polikletowemu kontrapostowi. Wsparłszy prawą dłoń na lasce, lewą podtrzymuje rękojeść przypiętego do boku rapiera, spojrzenie kieruje wprost na widza. Dla zaakcentowania swej pozycji społecznej na klasyczny strój hiszpański przywdział zbroję – a właściwie tylko jej górną część – która podówczas, wobec rozpowszechniania się broni palnej, powoli stawała się raczej elementem paradnym czy rekwizytem. Widzimy napierśnik kirysu (z ością), obojczyk, naramienniki i karwasze bogato zdobione złoconym ornamentem roślinnym z powtarzającym się motywem srebrnego półksiężyca z literami SIC. Na napierśniku widoczny jest orzeł z koroną. Strój uzupełniają modne szerokie bufiaste spodnie, tzw. pludry (które wówczas skutecznie wypierały nabiodrki), czarne pończochy i krótkie wiązane trzewiki. Paradność tego ubioru podkreślają niewielki koronkowy kołnierzyk i mankiety w formie małych karbowanych kryz. Na stojącym pod oknem, z prawej strony portretowanego, stole nakrytym czerwonym aksamitem wykończonym złotą frędzlą wyeksponowano hełm z dość niskim grzebieniem i zasłoną w formie tępego dziobu, różniący się od coraz bardziej rozpowszechnionych szyszaków wydatnym folgowym kołnierzem chroniącym szyję, oraz stylisko najprawdopodobniej buławy. Obydwa elementy zdobione tym samym co pozostałe części zbroi ornamentem, na dzwonie hełmu orzeł z koroną w antytetycznym układzie do stojącego na trzech łapach złotego lwa, również pod koroną.

Reprezentacyjny portret księcia wyróżnia szlachetne upozowanie, niepozbawione pewnej sztywności, wytworność przemyślanego w każdym szczególe ubioru oraz godny mistrza warsztat malarski jego autora. Każdy oddany z dużą precyzją szczegół zaświadcza o arystokratycznych pretensjach portretowego. Mężczyzna ów w przestronnym wnętrzu o szarych ścianach, mimo znikomej postury, prezentuje się nad podziw znakomicie. Dość powierzchowną charakterystykę psychologiczną równoważy ostentacyjna pewność siebie modela.

Portretowany nie jest prawdopodobnie Karolem Ferdynandem (1550–1611), przyszłym królem szwedzkim Karolem IX, jak wynikało z zapisu w archiwalnych inwentarzach zbiorów wilanowskich. W Szwedzkim Archiwum Portretowym (Svenskaporträttarkivet) w Sztokholmie (SPA 1937: 2572, fot. nr 1990: 6) podważono taką identyfikację na rzecz przypuszczenia, że z portretu spogląda na nas jego syn, Karol Filip (1601–1622). Przynależność portretowanego do szwedzkiej rodziny Wazów potwierdzają rysy twarzy oraz ufryzowanie mężczyzny. Wiadomo, że w latach 1618–1622 powstało wiele wizerunków Karola Filipa, pół- i całopostaciowych, pędzla Laurensa van der Plaesa [zob. Steneberg 1933; s. 136–137]. Niewykluczone, że wilanowski obraz można będzie (po przeprowadzeniu stosownych badań) włączyć do oeuvre tego zatrudnianego na dworze Gustawa II Adolfa artysty. Byłby to wówczas najprawdopodobniej jedyny znany portret olejny tego księcia.

Losy Karola Filipa na trwałe splotły się z historią podbojów szwedzkich. Jako jedenastoletni chłopiec (w 1611) pretendował do moskiewskiego tronu. Jakob de la Gardie zdołał pozyskać dla jego kandydatury mieszkańców Wielkiego Nowogrodu i pospolite ruszenie w Rosji, a jesienią 1612 r. już ponad 200 miast rosyjskich uznało szwedzkiego księcia. Wskutek opieszałości strony szwedzkiej carem jednak nie został (wybrano ostatecznie Michała Fiodorowicza Romanowa), a szansę na ziszczenie dalekosiężnych planów podporządkowania Szwecji północnej Rosji wraz z jej drogami handlowymi zaprzepaszczono.

Z kolekcji Potockich, łączony z zapisem w Inwentarzu z połowy XIX w., nr 532: „Charles-Ferdinand | de Sudermanie | en costume espagnol et en cuirasse”.

Dominika Walawender-Musz