Rycerz i dziewczyna

Choć na pierwszy rzut oka przedstawienie uznać można za portret podwójny, bliższa analiza wskazuje raczej na kompilację dwóch odrębnych portretów. Najbardziej uderza brak relacji między rycerzem a dziewczyną, chwilę później dostrzegamy niewspółmierność stylistyczną, a także artystyczna obu wizerunków. Rycerz – brodaty mężczyzna zwrócony ¾ w lewo, z głową skierowaną ¾ w prawo, z zarostem, w dużym karmazynowym kapeluszu ze strusimi piórami i w czerwonym kaftanie zdaje się wpatrywać w młodą kobietę, najzupełniej obojętną wobec tego faktu. Ujęta en face, spogląda ona wprost na widza. Jej zaczesane do tyłu zdobi jasny woalem, na białą, mocno marszczoną (plisowaną?) bluzkę zarzuciła w szarym futrzany płaszcz; na szyi misterny, długi łańcuszek przewiązany na piersi. Ekspresyjna, groźna, twarz żołnierza stanowi kontrast z tchnącym spokojem obliczem dziewczyny o łagodnej, kojącej urodzie, o wyrazistych ciemnych oczach z ciemnymi, mocno zarysowanymi brwiami.

Można domniemywać, że dziełem Pietra della Vecchii jest sylwetka wojaka. Odnajdziemy tu liczne analogie do licznych obrazów malarza przedstawiających żołnierzy (określanych jako „bravi') z z brutalnymi twarzami najemników, w dużych nakryciach głowy (przeważnie beretach) z piórami z piórami, z których był on znany i które powielał w wielu wersjach i wariacjach. Niezliczone powtórzenia tych prac przedstawiających wojowników i inne popularne postacie stworzone przez jego warsztat negatywnie wpłynęły na jego pośmiertną reputację. Portrety te traktować można jako reakcję artysty na wyraziste portrety głów (tronies) autorstwa Caravaggia i Rembrandta. Przywołajmy tu np. portret wojownika z Kunsthistorisches Museum w Wiedniu (ok. 1640, olej na płótnie, 118 x 95 cm, , nr inw. GG_70) czy jego wersję z Łazienek Królewskich.

Konterfekt dziewczyny, malowany z dużo większą wprawą i wrażliwością, przywodzi z kolei na myśl wprost dzieła Rembrandta i artystów z najbliższych mu kręgów (np. Portret dziewczyny w fantazyjnym stroju przypisywany Jacobowi Levecqowi, uczniowi Rembrandta; ok. 1653, olej na płótnie, 65.5 x 54 cm, Agnes Etherington Art Centre). Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że postać żołdaka została doń dokomponowana.

Obraz został nabyty przez Stanisława Kostkę Potockiego. Na odwrocie płótna nalepka z pieczęcią hrabiego z lat 1818-1821 i napisem „Portrait d’un homme et d’une Femme de Della Vecchia”.

Dominika Walawender-Musz

Hasła słonika: dziewczyna, żołnierz, pióra, kolekcja Stanisława Kostki Potockiego