Ceramiczna dachówka holenderka (esówka)

Dachówki, jako szeroko rozumiane ceramiczne pokrycia dachowe mają bardzo bogatą historię, która odzwierciedla rozwój architektury, warsztatu budowlanego oraz zmieniające się uwarunkowania klimatyczne i lokalne tradycje. Są nie tylko funkcjonalne, ale również mają znaczenie kulturowe i estetyczne. Wiele dachów o tradycyjnym pokryciu stało się symbolami lokalnych stylów architektonicznych. Ochrona zabytkowych budynków wraz z historycznymi dachami powinna być kluczowa dla zachowania dziedzictwa kulturowego, także jako autentycznych dokumentów przejawiających się m.in. w ich integralności oraz dawności. Niestety w dzisiejszych czasach następuje masowy i nieodwracalny proces wymiany historycznych pokryć dachowych na nowe, przy jednoczesnym niszczeniu tych zabytkowych, które w wielu przypadkach nadal dobrze spełniały swoją podstawową funkcję. Ponadto dachówki są nośnikiem wielu informacji oraz świadectwem kultury materialnej związanej z rzemiosłem strycharskim i dekarskim.

Znakomitym tego przykładem może być zachowana w zbiorach ceramiki budowlanej Zamku w Kwidzynie dachówka zakładkowa o ceglastej barwie, określana wg typologii holenderką lub esówką. Eksponat ten posiada falistą płaszczyznę przekroju i wykroju, a także trapezowy nosek (zaczep) na odwrocie w górnej części umożliwiający zawieszenie dachówki na łacie (drewniana listwa do ułożenia pokrycia dachowego). Nierówna i chropowata faktura oraz widoczne na zewnętrznej krawędzi ząbkowanie po użytym narzędziu wycinającym glinę, świadczą o ręcznym formowaniu i obrabianiu dachówki. Informacje te nie tylko określają warsztat strycharski, ale również pozwalają w pewnym zakresie określić wiek obiektu. Inną i indywidualną cechą tej dachówki jest występująca na jej zewnętrznej płaszczyźnie dekorowana inskrypcja, która powstała jeszcze przed jej wypałem — "Albrecht Wukowski(?) Anno 1728". Można ją powiązać z upamiętnieniem inwestora lub wykonawcy budowy budynku, jak również z rzemieślnikiem (strycharzem), który mógł ją wykonać np. na zakończenie dnia pracy (tzw. dachówka fajrantowa), jako element tradycji strycharskiej.

Równie ciekawa jest także proweniencja dachówki. Zabytek ten uzyskał status muzealium już w 1927 roku, kiedy to trafił do zbiorów dawnego Regionalnego Muzeum Prus Zachodnich w Kwidzynie. Był darem od włodarzy miasta Biskupiec (dawniej Bischofswerder), na którego obszarze podczas rozbiórki starego domu został znaleziony.

Łukasz Rzepczyński