Gołębie – wersja niepublikowana

Jedna z niepublikowanych ilustracji do książki „Ręka umarłej”, konkretnie: do opowiadania Marii Zarębińskiej-Broniewskiej ,,Gołębie''. W pracy przedstawiony jest domek wśród zieleni z dziecięcych wspomnień narratorki oraz gołębie, które zostały najpierw jej ofiarowane, a później zabite przez chłopa Jędrzeja, gdy rodzina dziewczynki nie uznała prezentu.

Opowiadanie ma formę obozowego listu do męża ze wspomnieniem tego mrocznego epizodu z dzieciństwa.

Zaczyna się słowami:

„Drogi! Piszę do Ciebie list, który oczywiście nigdy do Ciebie nie dojdzie. Właściwie to beznadziejne takie pisanie w przestrzeń. A jednak muszę.

Leżę, patrzę godzinami na skrawek zielonej trawy, na coraz to nowe nogi ludzi idących na śmierć - i jestem tak samo bezsilna, jak byłam wtedy, kiedy miałam cztery lata" (s. 29).

Opowiadanie to nie miało otwierać cyklu w pierwotnym, niezrealizowanym (jako nieukończony) zamierzeniu prozatorskim autorki ani nie otwierało pośmiertnie wydanych ,,Opowiadań oświęcimskich'' (1948). W tomie ,,Ręka umarłej'', mającym zupełnie inny układ niż wcześniejsze wydania ,,Opowiadań", to właśnie ,,Gołębie'' otwierają część z utworami Zarębińskiej-Broniewskiej (część ta następuje po wstępie i dwóch wierszach Władysława Broniewskiego). Takie przesunięcie tekstu - jak zauważa Maciej Tramer w pracy analizującej edycje obozowych utworów Zarębińskiej-Broniewskiej - nadaje ,,Ręce umarłej" ,,swoiście elegijny charakter'' (podczas gdy w zamierzeniu autorki opowiadania miały być przede wszystkim obrazem-świadectwem Auschwitz). Zob. https://dspace.uni.lodz.pl/handle/11089/24986.

Ostatecznie użyta w książce ilustracja całostronicowa (na s. 21, opowiadanie rozpoczyna się na stronie kolejnej) jest pokrewna kompozycji odrzuconej, aczkolwiek, po pierwsze, w odróżnieniu od niej jest ona kolorystyczna, a po drugie, w dole widoczne są jedynie drzewa i droga. W posiadanym przez muzeum zestawie prac nie ma planszy, która ostatecznie użyta została w książce.

Motyw słońca i chmury, obecny na ilustracji (i w jej wersji odrzuconej, i w tej ostatecznie wydrukowanej), pojawia się także na obwolucie książki. Można uznać, że podkreśla to rolę, jaką w kompozycji tomu odgrywa opowiadanie ,,Gołębie''.

Przemysław Kaniecki