Królewicz Władysław Waza (1595-1648) - portret

Obraz z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego, wiązany z zapisem w Spisie z 1821, nr 5 (jako szkoła flamandzka).

Król Władysław IV w młodości odbył podróż po krajach północnej Europy, w latach 1624–1628 odwiedzając również Brukselę, stolicę hiszpańskich Niderlandów, oraz Antwerpię. Tam zwiedził jego pracownię Rubensa. Dokonał również zamówień obrazów.

Znany w literaturze od dawna wizerunek młodego królewicza przedstawionego w stroju polskim, wyróżniający się wysokim poziomem wykonania, od początku łączony był ze sztuką flamandzką – z kręgiem sławnego Rubensa, a nawet jego pracownią. Dziś za autora uznaje się Pietera Claesza Soutmana, który tytułował się malarzem królów polskich (istnieją przypuszczenia, że był w Polsce w latach 1624–1628). Oryginał wizerunku królewicza, przeznaczony do Zamku Królewskiego w Warszawie (antykamera przed salą audiencyjną), prawdopodobnie zaginął w okresie wojny polsko-szwedzkiej. Jednocześnie powstały wizerunki Zygmunta III Wazy i jego drugiej żony, Konstancji, których oryginały także się nie zachowały. Jak sądzi Lileyko, obrazy te zostały namalowane po 1624 r. i stanowiły ważny element propagandowy w związku z zabiegami Zygmunta III o zapewnienie sukcesji tronu dla najstarszego syna. Obraz wilanowski przedstawia Władysława Zygmunta jako zwycięskiego wodza. Został on ukazany na tarasie pałacu z widoczną kolumną i balustradą, w karmazynowym żupanie oraz delii podbitej futrem, z orderem Złotego Runa na piersi. W jednej ręce trzyma buławę, drugą przytrzymuje rękojeść szabli. Obok na stole hełm, za nim podwieszona czerwona kotara; w głębi widok pola bitwy, przypuszczalnie pod Chocimiem. Kolumny widnieją także w tle portretów Zygmunta III i jego żony, ubranych w stroje pontyfikalne. Stanowiły one szczególne podkreślenie autorytetu władzy i symbolizowały państwo. Jednocześnie są łącznikiem między tymi trzema portretami. Przypominają, że majestat Rzeczypospolitej reprezentowany przez panującą parę królewską znajduje godnego obrońcę w osobie jej syna. Pewne nieścisłości historyczne zawarte w tych przedstawieniach, analizowane przez Lileykę, dla ówczesnego odbiorcy nie miały znaczenia, natomiast treści polityczne przekazane w obrazach odegrały swą rolę i przyczyniły się do wyniku elekcji w 1634 r.

W 1642 sporządzono w Warszawie kopie tych trzech portretów, z których podobizny Zygmunta III i Konstancji były w tymże roku wywiezione do Bawarii jako wiano królewny Anny Katarzyny Konstancji i znajdują się w zbiorach Bayerische Staatsgemäldesammlungen w Monachium. Nie wiadomo jednak, czy był wtedy dołączony również portret jej brata, królewicza Władysława Zygmunta. Wiemy natomiast, że w pałacu brukselskim Coudenberg znajdowała się jeszcze jedna seria wizerunków Zygmunta III, Konstancji i właśnie Władysława Zygmunta w stroju polskim, po raz pierwszy opisana już w 1659 r. Jak wynika z zapisu, była to identyczna seria obrazów, jak te dwa zachowane w Monachium oraz jeden w Wilanowie. Opisany portret królewicza przedstawiał go „po polsku z ręką przy szpadzie” [Lileyko 1990, s. 383]. Niewyjaśniona pozostaje sprawa, którego zestawu portretów były to powtórzenia: zaginionego „warszawskiego” czy „monachijskiego”.

Dominika Walawender-Musz