Uchwyt ze szpulą do warsztatu tkackiego

W rejonie zamieszkiwanym przez Dogonów tkactwo ma długą i bogatą tradycję. Najstarsze zabytki związane z wytwarzaniem tkanin są datowane na lata 800–1100 i przypisywane kulturze Tellem – ludowi zamieszkującemu Masyw Bandiagara na długo przed przybyciem Dogonów. Zachowane w miejscach pochówków Tellemów przybory do wyrobu nici – przęśliki oraz fragmenty tkanej odzieży świadczą o ich wielkich umiejętnościach wytwórców. Na podstawie znalezisk wiadomo, że Tellemowie konstruowali i używali warsztatów tkackich wyposażonych w kilka nicielnic (współczesne dogońskie mają tylko dwie) oraz przygotowywali osnowę z różnokolorowych nici.

Według mitologii Dogonowie zawdzięczają bawełniane nici oraz umiejętność tkania jednemu z ich pierwszych mitycznych przodków – Nommo. Bawełniane nici wydobyły się z jego ust, część z nich przywarła do górnych zębów, pozostałe zaś do żuchwy. Nommo otwierał i zamykał usta, wypluwał nici, a jego rozdwojony język snuł nić wątku. W ten sposób powstała pierwsza tkanina. Świadectwo tego wydarzenia odnajdujemy w terminie określającym tkanie w języku Dogonów – tie, który jednocześnie oznacza „słowo” przechodząc przez zęby tak samo jak nici tworzące pierwszą tkaninę.

U Dogonów, podobnie jak u innych ludów Afryki Zachodniej, tkactwo jest domeną mężczyzn. Kobiety jedynie przygotowują bawełniane nici wykorzystywane potem przez ich mężów. Dogonowie używają poziomego warsztatu 2-nicielnicowego, którego budowa pozwala na uzyskiwanie długich i wąskich pasów tkaniny. Jedynym ozdobnie rzeźbionym elementem warsztatu tkackiego jest uchwyt do szpuli znajdujący się na wysokości oczu tkacza. On sam zleca wykonanie uchwytu, często narzucając od razu wzór, którym będzie ozdobiony, najczęściej wizerunkami przodków.

Ewa Prądzyńska