Martwa natura z szynką

Obraz wilanowski ze swą bogatą, wykwintną kompozycją i lekkim przełamaniem monochromizmu, przynależy do trzeciego etapu twórczości Hedy. Oglądamy tu naturalia („owoce natury”) i articifalia (dzieła rąk ludzkich) w starannie zaaranżowanym układzie. Ustawione na stole naczynia wraz z pionowymi fałdami malowniczo spiętrzonego i zmiętego obrusu miarowo rytmizują przestrzeń. Dążenie do oddania finezyjnej gradacji bocznego, dość ostrego światła – głównego łącznika między swobodnie rozmieszczonymi przedmiotami – zapewne nie pozostaje bez wpływu Rembrandta. Światło wydobywa połysk przedmiotów i przydaje im lśnień, każdemu stosownie do różnorodności materii: od skupionych blików na szklanej czaszy i metalowym trzonie roemera oraz ostrych punktowych rozbłysków na trzonku noża, poprzez bardziej rozproszone plamy na gładkich krzywiznach cynowych talerzy, rytowanego kubka i dzbana po miękkie obszary jasności wydobyte spośród załamań dekoracyjnie udrapowanego płótna obrusu, łagodne i nieoczywiste ślizgi na krawędzi spiralnej skórki cytryny. Zwielokrotnione odbicia modelują ozdobny kształt pucharu zwieńczonego figurką. Są też obszary, w które wsiąka niemal bez refleksów – gliniana faktura naczynia, miąższ chleba.

Ukazane w subtelnej plecionce wzajemnych odniesień przedmioty nie są „rzeczami samymi w sobie”, lecz jawią się jako reprezentacja nieprzedstawionych na obrazie bytów bądź znaczeń. Mimo pozorów powszedniości jest to uczta jedynie dla oczu, a jej umowność podkreśla też sceneria. Elementy składają się w czytelny motyw vanitas: ziemskie przyjemności są nietrwałe i szybko przemijają, a życie człowieka jest kruche jak . Wino, symbol młodości, szybko kwaśnieje w otwartym naczyniu, a przewrócony dzban oznacza stratę. Nóż potęguje poczucie zagrożenia.

Owoc egzotycznej cytryny, której sok osłabiać miał moc wina, to namowa do wstrzemięźliwości. Rozrzucone łupiny orzechów mogą mieć konotacje religijne – bywało, że odnosiły się do dualnej natury Chrystusa: jądro symbolizowało Ciało, a łupina – drewno krzyża.

Dominika Walawender-Musz