Wtedy jeszcze nawet nie było getta

Plansza z noweli komiksowej o Marku Edelmanie (1919–2009), przeplatającej dwa wątki: dojrzałego mężczyzny, łódzkiego kardiologa, oraz ukazanego w retrospekcjach bojownika Żydowskiej Organizacji Bojowej w getcie warszawskim. To plansza rozpoczynająca komiks, oparta na jednym z najbardziej pamiętnych fragmentów reportażu Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem (1977) – o konieczności bronienia swojej godności. „Widziałem kiedyś na Żelaznej zbiegowisko – wspomina Edelman. – Ludzie tłoczyli się na ulicy dookoła beczki – zwyczajnej drewnianej beczki, na której stał Żyd. Był stary, niski i miał długą brodę.

Przy nim stało dwóch niemieckich oficerów. (Dwóch pięknych, rosłych mężczyzn przy małym, zgarbionym Żydzie.) I ci Niemcy wielkimi krawieckimi nożycami obcinali Żydowi po kawałeczku jego długą brodę, zaśmiewając się do rozpuku.

Tłum, który ich otaczał, też się śmiał. Bo obiektywnie to naprawdę było śmieszne: mały człowieczek na drewnianej beczce z coraz krótszą brodą, ginącą pod krawieckimi nożycami. Jak gag filmowy.

Nie było jeszcze getta, więc w tej scenie nie czuło się grozy. Z Żydem przecież nic strasznego się nie działo: tyle że można go było bezkarnie na tej beczce postawić, że ludzie zaczynali rozumieć, że to jest bezkarne i że budził śmiech.

Wiesz co?

Wtedy zrozumiałem, że najważniejsze ze wszystkiego jest nie dać się wepchnąć na beczkę. Nigdy, przez nikogo. Rozumiesz?

Wszystko, co robiłem potem – robiłem dlatego, żeby nie dać się wepchnąć”.

Przemysław Kaniecki