Św. Sebastian

Obraz ukazuje dramatyczną scenę męczeństwa św. Sebastiana, rozgrywającą się na tle wieczornego pejzażu. Przywiązany do drzewa młodzieniec słania się na nogach. Z obnażonego ciała przepasanego perizonium na biodrach sterczą pojedyncze strzały, z kolorowymi lotkami. U stóp leży łuk i kołczan. Artysta nie epatuje jednak cierpieniem świętego – przedstawienie bardziej na sposób symboliczny niż realistyczny ilustruje zdarzenie z III w. n.e. O jego bohaterze wiemy, że pochodził z majętnej i wykształconej rodziny, dzieciństwo spędził w Mediolanie. Legenda mówi, że do wojska rzymskiego zaciągnął się, by dodawać otuchy niewinnym chrześcijanom skazanym na śmierć. I choć nie przyznawał się do swej wiary, potajemnie nawracał Rzymian. Jako przywódca przybocznej straży Dioklecjana wytykał mu okrucieństwo, co zakończyło się – jak pisze bł. Jakub de Voraigne w „Złotej legendzie” – tak: „Dioklecjan kazał żołnierzom przywiązać go na środku pola do drzewa i zabić strzałami z łuków. Tyle strzał tedy utkwiło w nim, że podobny był do jeża, a żołnierze przypuszczając, że już nie żyje, odeszli”. Odratowany przez niewiastę o imieniu Irena nie zrezygnował ze swojej misji i jak poprzednio, tak i teraz stanął przed oprawcą niewinnych wyznawców Chrystusa. Było to ostatnie jego wystąpienie w obronie prześladowanych chrześcijan, które tym razem skończyło się egzekucją wykonaną pałkami i zbezczeszczeniem ciała przez wrzucenie go do kanałów miejskich. Święty ukazał się chrześcijance o imieniu Lucyna, która pochowała go w katakumbach.

Obraz wilanowski wzorowany jest na kompozycji Gerarda Seghersa z kolekcji Petworth w Anglii, rozpowszechnionej przez liczne sztychy.

Obraz zakupił najprawdopodobniej Stanisław Kostka Potocki, uważając go za dzieło Antona van Dycka, co można wnioskować na podstawie nalepki na odwrocie z pieczęcią hrabiego i napisem odręcznym "St Sebastian de Van Dyck".

Dominika Walawender-Musz