Zmięty i odprasowany

Zbylut Grzywacz (1939–2004) – malarz, grafik, rzeźbiarz, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, znawca i kolekcjoner minerałów i skamieniałości. Współtworzył krakowską grupę Wprost (1966–1986) razem z Maciejem Bieniaszem (1938– ), Leszkiem Sobockim (1934– ) i Jackiem Waltosiem (1938– ). Była to czwórka artystów zaangażowanych, wrażliwych na społeczno-polityczną rzeczywistość i jej wpływ na egzystencję jednostek. Chociaż sam Grzywacz mówił o sobie, że jest naturalistą szczerze zafascynowanym naturą, to głównym motywem jego twórczości jest człowiek, jego potrzeba wolności i godności.

Praca Zmięty i odprasowany będąca w kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie jest jedną z cyklu Człowiek bez jakości (1971–1974). Jego tytuł przywołuje skojarzenie ze znaną powieścią – klasyką literatury XX wieku – Człowiek bez właściwości Roberta Musila koncentrującą się na problemach moralności, samoistności współczesnego człowieka, jego właściwościach, czy też ich braku. Grzywacz w serii obrazów i instalacji z tego okresu ukazuje własne rozterki, cierpienie przychodzące z zewnątrz, zastanawia się nad ludzką kondycją rozpiętą pomiędzy fizycznością i duchowością, miłością i odrzuceniem, dobrem i złem.

Artysta pisał: „Cały cykl był zamierzony jako rodzaj malowanego traktatu o kłopotach, jakie napotyka człowiek nie dość wyraźnie dbający o własną niepodległość wobec zbiorowości, która poddaje go zbiegom uniformizacji, traktuje statystycznie, formuje lub deformuje jego sylwetkę według postulowanych wzorców. Chodziło tam także o metaforyczne pokazanie skutków dobrowolnego przystosowania się do owych wzorców, ucieczkę od wolności.”

Marlena Chybowska-Butler