Św. Pepin i Św. Bega

Wnikliwe studium portretowe dwojga ludzi w wyszukanych średniowiecznych strojach zachowuje dla przyszłych wieków wyobrażone wizerunki postaci historycznych żyjących w VII stuleciu – św. Begi z Andenne i stojącego za nią mężczyzny. Obraz wilanowski pozostaje w dużej zależności od płótna Rubensa z Kunsthistorisches Museum w Wiedniu datowanego na ok. 1612–1615 określanego aktualnie jako Podwójny portret Ansegisusa i św. Begi z Brabantu (badacze nie są zgodni, która z identyfikacji towarzysza Begi jest właściwa). Tworząc urzekający prostotą i szczerością wyrazu podwójny portret kobiety i mężczyzny, Rubens opierał się na dwóch osobnych dziełach Huberta van Eycka. Możemy o tym wnioskować z inskrypcji pod pochodzącą z połowy XVII w., wykonaną na podstawie oryginału ryciną autorstwa Fransa van der Steena. Zastanawia sposób ujęcia relacji łączącej portretowanych – o ile upozowanie kobiety jest autonomiczne, naturalne, o tyle poza mężczyzny sprawia wrażenie dość teatralnej, wymuszonej, co jedynie potwierdza, że dzieło jest swego rodzaju kolażem.

Zaobserwować tu możemy wiele spiętrzonych anachronizmów – choć portretowani żyli w czasach Merowingów, artysta odział ich w stylu późnośredniowiecznym: noszone przez Begę nakrycie głowy było bardzo popularne w Niderlandach w XV w. Rubens subtelnie zmienił charakter jej konterfektu, co doskonale uwidacznia się w zestawieniu z grafiką Theodora Mathama wykonaną według obrazu Huberta van Eycka. I oto skromna suknia ze szczelnie zabudowanym dekoltem w karo zmienia się w zmysłową kreację w rubensowskim guście, z dekoltem tak głębokim, że wystający spod niego skrawek haftowanej złoto tkaniny wykończonej wąską riuszką ledwie przysłania biust. Trzymany w ręku różaniec z medalionem, przeobraża się w noszony na szyi sznur pereł, którym kobieta bezwiednie się bawi, nawijając jego koniec na palec wskazujący. Dekolt zdobi już nie prosty krzyż, lecz kosztowna brosza z rubinem; wstążka zawiązana w kokardę przepasująca kibić dziewczyny to teraz metalowy łańcuch. I tylko burgundzkie nakrycie głowy i skromna złota obrączka na palcu wskazującym prawej ręki pozostały te same.

Obraz prawdopodobnie z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego, nabyty przed 1798. Wiązany z zapisem w Pamiętniku Interesów na s. 54 wyszczególniającym obrazy z Wilanowa, które zostały poddane konserwacji i oprawione: „Tableaux Choisis à Wilanow avec Leurs pris y Compris frais de Quadres et restauration […] Portrait de Deux personnes par Rubens #12 #100”.

Dominika Walawender-Musz