Bogurodzica Eleusa

Tradycja obrazowania Bogurodzicy sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Sobór powszechny w Efezie w 341 r. stwierdził jako prawdę objawioną dogmat Bożego macierzyństwa Marii nazywając Ją „Teotokos” – Bogurodzicą. Wydając na świat Syna Bożego poczętego z Ducha Świętego Maria stała się uczestniczką tajemnicy Wcielenia Boga, a tym samym pośredniczką pomiędzy Niebem a ziemią, czułą opiekunką prowadzącą człowieka do Boga. W Bizancjum Bożą Rodzicielkę jako orędowniczkę rodzaju ludzkiego tytułowano Eleusą czyli Miłosierną – patrz S.12776MŁ. Z czasem Eleusą zaczęto określać te ikony, w których Dzieciątko przytula się policzkiem do twarzy Bogurodzicy i obejmuje ją za szyję. Na Rusi, gdzie kult Maryjny rozkwitał szczególnie mocno, ten typ obrazowania zyskał nazwę Umilenie, gdyż greckie słowo „eleos” oznaczające miłosierdzie interpretowano swobodnie także jako czułość, tkliwość, łaskawość, dobrotliwość. Do przedstawień typu Eeleusa czyli Umilenie zalicza się prezentowana ikona, nazywana w rosyjskim prawosławiu Bogurodzicą Fiodorowską. Pierwowzór Fiodorowskiej Eleusy, podobnie jak Włodzimierskiej, jest jedną z najstarszych zachowanych na ziemiach Rusi ikon maryjnych. Z powodu znacznego podobieństwa badacze uważają Fiodorowską za kopię ikony Włodzimierskiej Bogurodzicy– patrz S.12776MŁ; S.12850MŁ. Początki wizerunku Fiodorowskiej Eleusy są owiane legendą, na którą składa się kilka wątków przeplatanych wydarzeniami i postaciami historycznymi. Podobna ikona Bogurodzicy miała znajdować się w drewnianej dzwonnicy Gorodca założonego nad Wołgą w 2 połowie XII w. dla obrony przed Bułgarami wołżańskimi. Osada została spalona w 1238 r. przez mongolsko-tatarskie wojska Batu-Chana. Zgodnie z tradycją ikona Bogurodzicy miała cudownie ocaleć by objawić się w innym miejscu, co opisano pod S.12808MŁ.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967