„Ostatni...”. Historia książki reportażowej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

W 2014 r. dziennikarka Małgorzata Niezabitowska i fotograf Tomasz Tomaszewski, autorzy książki Remnants. The last Jews of Poland, przekazali do zbiorów Muzeum Historii Żydów Polskich serię 30 fotografii ilustrujących wydawnictwo, aparat fotograficzny, którym zostały wykonane, oraz maszynę do pisania, na której zostały przepisane zebrane w terenie wywiady. | Książkę wydano najpierw w Stanach Zjednoczonych w 1986 r., następnie ukazała się w RFN, Austrii i Szwajcarii w 1987. W Polsce wydawnictwo pt. Ostatni. Współcześni Żydzi Polscy ukazało się dopiero w 1992 r., ponieważ w 1985 nie pozwoliła na to cenzura Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. | Wspólne dzieło Niezabitowskiej i Tomaszewskiego to wyjątkowy album łączący zdjęcia (Tomaszewski) z tekstem (Niezabitowska). Całość dokumentuje życie ostatnich 4–5 tys. Żydów, którzy pozostali w Polsce po Zagładzie oraz fali emigracji w wyniku nastrojów antysemickich zwanej powszechnie Marcem ‘68. Książka zawiera również krótką chronologię historii Żydów w Polsce oraz słownik podstawowych terminów i znaczeń. Projekt był realizowany w latach 1980–1985. | Autorzy reportażu przekazali do zbiorów POLIN także dwa wieczne pióra i długopis, których Niezabitowska używała do sporządzania odręcznych notatek, oraz trzy zeszyty, w których notowała wypowiedzi świadków historii i fragmenty wywiadów (zeszyty znajdują się w depozycie muzeum). | Małgorzata Niezabitowska (ur. 1948) to dziennikarka, pisarka, rzecznik pierwszego niekomunistycznego rządu RP. W latach 80. na Zachodzie ukazywały się jej reportaże pokazujące prawdę o PRL. | Tomasz Tomaszewski (ur. 1953) – polski fotograf, twórca fotografii prasowych. Współpracownik magazynu „National Geographic”, wykładowca fotografii w Polsce, USA, Niemczech i we Włoszech. Ma w dorobku liczne wystawy indywidualne oraz polskie i obcojęzyczne książki, m.in. Cyganie polscy (1982), Ostatni. Współcześni Żydzi polscy (1993), W poszukiwaniu Ameryki (1994), W Centrum (2003) – o życiu codziennym pacjentów Centrum Zdrowia Dziecka. 14.12.2009 został odznaczony Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. O życiu fotografa opowiada film dokumentalny Czarna skrzynka z 2013 r., który w 2014 został nagrodzony na Festiwalu Podróżników Trzy Żywioły w Krakowie. | Marta Frączkiewicz