Portret poety łacińskiego Marcusa Valeriusa Martialisa

Marcus Valerius Martialis pochodził z rzymskiego miasta Augusta Bilbilis położonego na terenie dzisiejszej Hiszpanii. Urodził się przypuszczalnie w latach 38–41 n.e. (1 marca), zmarł najpóźniej w r. 104 n.e. Talent literacki zapewnił mu przychylność cesarza Domicjana oraz przyjaźń Pliniusza Młodszego i Seneki Młodszego. Jest autorem dwunastu ksiąg epigramatów, Księga widowisk oraz dzieła Xenia i Apophoreta. Identyczna gemma opisana jest przez Philippa Daniela Lipperta w „Dactyliothecae universalis”.

Prezentowany obiekt to owalny wypukły wycisk gemmy na lekko wklęsłym tle.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Te miniaturowe arcydzieła cieszyły się popularnością od czasów starożytnych. Wykonywane z cennych kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku. Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Wśród nich kamieni z sygnaturami mistrzów greckich tej klasy jak: Solon, Sostratos,  Aulus,  Onesas,  Sosocles, Carpos,  Tryphon, Aspasios, Philemon, Evodus.

Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych. Do nich należy duży zespół  prac sygnowanych  przez rytowników z  Neapolu Antoniego i  Jana Pichlerów oraz prace takich rysowników jak Alessandro Cades, Carl Constanzioni,  Louis Marchant, Antonio Passaglia, Edward Burch, a także kamienie przypisywane rytownikom polskim, czynnym przy dworze Stanisława Augusta: Jana Regulskiego, Józefa Wolfa, bądź współpracującego z S. K. Potockim - R. V  Jeuffroy. Dwa obiekty noszą oznakowanie  kolekcji Lorenza de Medici.

Oryginalne gemmy z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Marcus Valerius Martialis (1,2)

Ilustracja pochodzi z „Encyclopaedia londinensis, or, Universal dictionary of arts, sciences, and literature : comprehending, under one general alphabetical arrangement, all the words and substance of every kind of dictionary extant in the English language (…)”, v.14, 1810

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)