Wieniec dożynkowy

W okresie dwudziestolecia międzywojennego bujnie rozwijał się ruch pansłowiański. O ile w pierwszej dekadzie wyraźne były alianse Polski i Czechosłowacji, o tyle w kolejnej większym zainteresowaniem cieszyła się kultura Królestwa Jugosławii. W 1937 roku Chorwat Antun Augustinčić (1900–1979) wygrał konkurs na pomnik Józefa Piłsudskiego w Katowicach, a w 1939 jego rodak Ivan Meštrović (1883–1962) przedstawił wizję podobnego monumentu dla Warszawy.

Po zakończeniu II wojny światowej nawiązywanie indywidualnych kontaktów ograniczył od 1949 roku stalinizm, skutkujący uszczelnieniem granic państw komunistycznych oraz separacją, niezależnej od ZSRR, Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Powolne otwarcie przyniosła dopiero odwilż październikowa (1956). Choć początkowo wyjeżdżano wyłącznie w ramach zorganizowanych wycieczek Orbisu, to od 1977 roku podróżowanie po krajach demokracji ludowej odbywało się bez paszportu.

Dla Sławomira Lewińskiego możliwość zwiedzania południa Europy miała szczególne znaczenie. U progu swej artystycznej edukacji obserwował działalność jugosłowiańskich rzeźbiarzy, z ich twórczością zapoznawał go także mistrz – Serb Jan Dymicz (1877–1945). Z wielu wypraw do Jugosławii, a później także do Bułgarii, Grecji i Włoch, szczecinianin przywoził rysunki przedwojennych posągów, zachwyt zabytkami antyku oraz inspirację sztuką renesansu. W rezultacie swoje formy poddawał modernizacji, ludowej stylizacji, a czasami przejmował od sztuki klasycznej gładkość powierzchni i precyzję konturu.

W prezentowanej drewnianej figurze kobiety, której głowę wieńczy wieniec dożynkowy, można dostrzec reminiscencje spotkania Lewińskiego z Grobem Nieznanego Żołnierza na belgradzkiej górze Avala autorstwa Meštrovicia (1938) – ze strzegącymi wejścia realistycznymi kariatydami w strojach ludowych.

Szymon Piotr Kubiak