Portret mężczyzny

Witkacy, czyli Stanisław Ignacy Witkiewicz, jako syn uznanego malarza, architekta i teoretyka sztuki Stanisława Witkiewicza seniora, od najmłodszych lat przebywał w kręgu wybitnych artystów i naukowców starszego pokolenia. W dzieciństwie przyjaźnił się także z podobnymi sobie, obiecującymi indywidualistami, jak Leon Chwistek, czy Bronisław Malinowski. Studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod opieką Jana Stanisławskiego przerwał ze względu na presję ojca w połowie 1906 roku. Dwa lata później wrócił do pracowni Józefa Mehoffera oraz Władysława Ślewińskiego – malarzy dążących do dekoracyjnego, secesyjnego kształtowania formy. Namysł nad jej znaczeniem w dziele plastycznym Witkacy wyłożył w traktacie Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919), przyłączył się także do awangardowej grupy artystycznej krakowskich formistów (1917–1922). W odróżnieniu od większości reprezentantów awangardy Witkacy zakładał dystopijny wpływ sztuki na życie. Nie godząc się na abstrakcję, uznał wyczerpanie innowacji konstrukcyjnych, brak możliwości dalszych zniekształceń realistycznego przedstawienia, czyli tworzenia „kompozycji perwersyjnych” i „harmonii przewrotnych”. Sztuka „czysta” wymiera zresztą według niego w erze demokratyzacji społeczeństw, mechanizacji pracy i uniformizacji kultury, gdyż metafizykę zastępuje użyteczność.

Konsekwencją tej postawy było całkowite zarzucenie malowania obrazów sztalugowych na rzecz pastelowych portretów jako komercyjnej działalności w ramach założonej w 1925 roku Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz”. Regulamin pracowni imitował zapisy prawne zwykłego podmiotu gospodarczego: określał reguły zawarcia kontraktu, rodzaje i ceny obstalunków, zasady współpracy z „agentami”. Męski wizerunek ze zbiorów szczecińskich powstał w drugim roku istnienia zakładu, kiedy Witkacy zaprzestał świadczenia usług w domu klienta. Portret należy do kategorii B+d – popularnej wśród zamawiających, stosowanej głównie w przypadku osób nieznanych artyście. Metoda „kreskowa” pozwalała tu na szybkie uchwycenie cech charakterystycznych oraz uwypuklenie urody podnoszące satysfakcję modela, mimo zastosowania elementów karykaturalności.

Szymon Piotr Kubiak