Martwa natura - zając i szparagi

Obraz Martwa natura z zającem jest przykładem gatunku malarskiego, który w XVII-wiecznej Holandii został określony terminem stil-leven i miał oznaczać „ciche i nieruchome życie”. Wraz ze wzrostem popularności motywu w krajach zachodniej Europy powstawały kolejne określenia, między innymi niemieckie stilleben oraz angielskie still life. Polski termin „martwa natura” wywodzi się z języka francuskiego, pochodzi od określenia nature morte.

Od pierwszej połowy XVII wieku w Niderlandach można było zaobserwować wyraźne zainteresowanie malarstwem iluzjonistycznym, którego przykładem stały się kompozycje zatrzymanych w czasie martwych natur. Taki zabieg został określony terminem trompe – l’oeil, gdyż opierał się na perfekcyjnym operowaniu światłocieniem oraz misternym opracowaniu przedmiotów. W przedstawieniach tego typu najistotniejsze dla artysty było dokładne odwzorowanie rzeczywistości, stworzenie iluzji, która miała pobudzać zmysły widza.

XVII-wieczne martwe natury zawierały jednak nie tylko misternie odzwierciedlone piękno oraz bogactwo otaczającego świata, które miało przynosić człowiekowi rozkosz dla zmysłów, lecz również bolesną prawdę o przemijalności i kruchości naszego życia. Tym samym każda martwa natura w bardziej lub mniej dosłowny sposób manifestuje odbiorcy myśl przewodnią Księgi Koheleta: Vanitas vanitatum et omnia vanitas (Marność nad marnościami i wszystko marność), która ma na celu uświadomienie, że życie doczesne to tylko krótka, przemijająca chwila.

Obraz z zabitym, jednak jeszcze nieoprawionym zającem, przy którym na monochromatycznym tle w barwie nienakrytego, drewnianego stołu leży pęk szparagów oraz porozrzucane grzyby, posiada zatem szczególną atmosferę. Została ona uzyskana dzięki brunatnemu światłu wypełniającemu całą kompozycję, potęgującemu zawarty w obrazie przekaz, mówiący, że upojnemu życiu zawsze towarzyszy widmo śmierci.

Barbara Czajkowska