Półwytwór topora kamiennego

Pęknięty w trakcie wiercenia otworu półwytwór topora kamiennego z młodszej epoki kamienia trafił do zbiorów muzealnych na początku lat trzydziestych XX wieku. Przekazał go mieszkaniec Klęskowa (niem. Hökendorf) – wsi, która w 1939 roku, została włączona do aglomeracji szczecińskiej.

Zabytek ten pozwala prześledzić kolejność zasadniczych działań podejmowanych podczas wytwarzania toporów kamiennych – narzędzi lub broni z otworem do osadzenia trzonka i ostrzem równoległym do styliska. Powierzchnię dobranego wcześniej kawałka skały, obłupanego do ogólnego zarysu zaplanowanego przedmiotu, uformowano odbiciami za pomocą narzędzi przypominających odbijaki lub wąskie dłuta. Następnie wyrównano ją poprzez ścieranie na płycie kamiennej. W tak przygotowanym półwytworze rozpoczęto wiercenie otworu do zamocowania styliska. Zapewne pracę tę wykonywano przy użyciu drewnianej wiertarki, w której trzpień wiertła był owinięty sznurem bądź rzemieniem przywiązanym do końców poprzeczki. Przesuwanie poprzeczki w poziomie (wiertarka łukowa, smyczkowa) lub pionie (wiertarka pompkowa) wprawiało wiertło w ruch obrotowy. Jako końcówki wiertła użyto prostego odcinka pustej w środku kości, tworzącej rodzaj wiertła rurkowego, które pozostawiło we wnętrzu otworu ślad po rdzeniu (tzw. czop wiertniczy) częściowo wyłamanym w trakcie pogłębiania otworu. Wiercenie rozpoczęto od strony górnej i dolnej, lecz do momentu pęknięcia przedmiotu kontynuowano tylko od jednej powierzchni.

Wykonanie otworu było dosyć niebezpiecznym etapem produkcji toporów. Zazwyczaj dopiero po zakończeniu wiercenia przystępowano do pracochłonnego wykończenie powierzchni poprzez jej staranne szlifowanie (gładzenie) na płycie szlifierskiej.

W okolicach Klęskowa odkryto kilka toporów kamiennych, także nieukończonych form, z których część można wiązać z wczesnym, lub późnym lub schyłkowym neolitem. Do tych ostatnich, biorąc pod uwagę kształt i zastosowanie wiercenia dwustronnego, należy prezentowany zabytek.

Krzysztof Kowalski