Portret Filipa Melanchtona

Filip Melanchton (właściwie Philipp Schwartzerdt, 1497–1560) był wybitnym teologiem protestanckim i najważniejszym obok Jana Bugenhagena (1485–1558) współpracownikiem Marcina Lutra (1483–1546). Jego portret pochodzi z kościoła mariackiego w Dąbiu, gdzie przed II wojną światową znajdował się wraz z drugim, obecnie zaginionym, wizerunkiem Marcina Lutra.

Melanchton został ukazany w pełnej postaci, w szerokim płaszczu z futrzanym kołnierzem, stojąc pod arkadą, a w ręku trzymając książkę. W żagielkach łuku umieszczono kartusze z godłami Melanchtona. Po lewej stronie wąż wijący się na krzyżu to wąż Mojżesza – symbol, którego używał od 1519 roku. Po prawej stronie lew w koronie trzymający młotek i cęgi to herb nadany przez cesarza Maksymiliana I w 1495 roku ojcu Melanchtona, Georgowi Schwartzerdtowi (1459–1508), płatnerzowi na dworze w Heidelbergu. Umieszczoną nad przedstawieniem inskrypcję można przetłumaczyć następująco: Prawdziwe i rzeczywiste przedstawienie wielebnego w pełni oświeconego i wielce uczonego pana Filipa Melanchtona.

Prezentowany obraz to w istocie grafika złożona z 13 arkuszy, o różniących się nieco wymiarach, naklejonych na płótno, które rozciągnięto na połączonych ze sobą trzech świerkowych deskach i pomalowano farbami temperowymi. Mimo braku sygnatury drzeworyt wykorzystany jako baza obrazu uznawany jest za dzieło warsztatu Lucasa Cranacha Młodszego (1515–1586). Seria takich wielkoformatowych grafik przedstawiających trzech reformatorów Jana Husa, Marcina Lutra i Filipa Melanchtona powstała w 2. połowie XVI wieku, a wzorami dla niej były wcześniejsze grafiki Cranacha Młodszego, w tym przedstawienie Melanchtona z 1561 roku. Miały służyć rozpowszechnianiu wizerunków reformatorów w kościołach, gdyż zapotrzebowanie było duże, a seryjne odbitki tańsze niż portrety zamawiane u malarzy. Jednak w tym przypadku zdecydowano się jeszcze na podmalowanie czarno-białej grafiki.

Justyna Bądkowska