Deesis

Odlewane z mosiądzu ikony były znane na ziemiach Rusi od początku przyjęcia chrześcijaństwa. Później zostały one spopularyzowane przez staroobrzędowców, którzy nie uznali reformy liturgicznej moskiewskiego patriarchy Nikona w latach 1654 – 1659. Prezentowany obiekt stanowi środkowe skrzydło trójdzielnej ikony (tryptyku) z przedstawieniem Deesis. Z greckiego języka Deesis oznacza błagalną prośbę – modlitwę, którą Kościół za pośrednictwem świętych zanosi przed tronującym Zbawicielem. Początki ikonografii wizerunku sięgają we wschodnim chrześcijaństwie VI-VII w. Przedstawienie jest tematem jednego z rzędów przegrody ołtarzowej zwanej ikonostasem, ukształtowanej na Rusi w XVI – XVII w. W podstawowym wariancie ukazane są trzy osoby: tronujący Chrystus – Pantokrator Wszechwładca i zwracający się do niego najwięksi orędownicy ludzkości: Bogurodzica i św. Jan Chrzciciel. Uobecniają oni tajemnicę Wcielenia Zbawiciela dokonaną z udziałem Bogurodzicy i poświadczoną przez Jana, gdy nastąpiło wylanie Ducha Świętego na Syna Bożego podczas chrztu w Jordanie. Oprócz klasycznego trójosobowo „trymorphonu” w górnej części ikony: tronującego Pantokratora, Bogurodzicy i Jana Chrzciciela; w dolnej części kompozycji umieszczono wybranych świętych szczególnie czczonych w środowisku staroobrzędowców: Leoncjusza Rostowskiego, św. Mikołaj oraz Zozyma i Sawacjusza Sołowieckich.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967