Wódz Apaczów

Powojenna kultura polska wykorzystywała, znaną od pierwszych wystąpień artystycznych awangard, metaforykę powrotu do źródeł. Poznawanie nowo przyłączonych poniemieckich obszarów przypominało działania etnografów opisujących pozaeuropejskie kolonie. Autochtonicznych mieszkańców dawnego Wielkiego Pomorza – Słowińców i Kaszubów – nazywano Mohikanami. Przeświadczenie o starożytnej metryce, wrażenie naturalności oraz autentyczna demograficzna młodość i witalność polskiego Dzikiego Zachodu budziły zaś skojarzenia zwłaszcza z mieszkańcami i cywilizacją obu Ameryk.

Paralelę między odkryciem Kolumba i Ziemiami Odzyskanymi uwidacznia malowidło ścienne w gmachu Muzeum Narodowego w Szczecinie (1949/1950). Zrealizowane według koncepcji Mariana Tomaszewskiego (1904–1968) między innymi przez Sławomira Lewińskiego, wyobraża mitycznego polskiego konkwistadora epoki renesansu – Jana z Kolna (około 1435–1484).

Lewiński podążył tym śladem, włączając do swojego poodwilżowego repertuaru nie tylko tematy geograficznych odkryć, ale i formę podpatrzoną lub swobodnie inspirowaną egzotycznymi artefaktami. Jego akcenty plastyczne stawiane w przestrzeni publicznej nasuwają na myśl tyleż Światowida ze Zbrucza co indiańskie totemy. Jego Wódz Apaczów odróżnia od głów Prasłowianek jedynie geometryczne rytowanie partii twarzowej. Artysta nawiązał nim do znanej w wielu rdzennych kulturach amerykańskich skaryfikacji – metody okaleczania ciał, pozostawiającej na skórze jasne dekoracyjne blizny.

Szymon Piotr Kubiak